شرایط به اجرا گذاشتن مهریه
شرایط به اجرا گذاشتن مهریه
به اجرا گذاشتن مهریه فرآیندی حقوقی است که زن به موجب آن می تواند طلب مالی خود را از همسرش مطالبه کند. این امر از طریق دو مسیر اصلی، یعنی اداره ثبت اسناد و املاک یا دادگاه خانواده، با رعایت مقررات قانونی و با توجه به نوع مهریه (عندالمطالبه یا عندالاستطاعه) و وضعیت مالی زوج امکان پذیر است. آگاهی از این شرایط برای تضمین حقوق زوجه و مدیریت صحیح پرونده حقوقی ضروری است.
مطالبه مهریه یکی از حقوق اساسی و مالی زن در عقد نکاح است که قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران بر آن تأکید دارد. این حق، که به محض وقوع عقد برای زوجه محقق می شود، می تواند در طول زندگی مشترک یا پس از آن مورد مطالبه قرار گیرد. پیچیدگی های قانونی، تغییرات در قوانین مرتبط با مهریه، و تفاوت روش های اجرایی، لزوم کسب اطلاعات دقیق و جامع را برای تمامی افراد درگیر با این موضوع، از جمله زوجین، خانواده ها و حتی فعالان حقوقی، دوچندان می سازد. در این مقاله، به تفصیل به شرایط، مراحل و نکات حقوقی مرتبط با به اجرا گذاشتن مهریه خواهیم پرداخت و ابهامات رایج در این خصوص را بر اساس آخرین قوانین و رویه های قضایی تشریح می کنیم.
مفاهیم پایه و انواع مهریه
برای ورود به بحث شرایط به اجرا گذاشتن مهریه، لازم است ابتدا با مفاهیم بنیادی و انواع مهریه آشنا شویم. این تعاریف، اساس درک فرآیندهای حقوقی مطالبه مهریه را تشکیل می دهند.
مهریه چیست و زن چه زمانی مالک آن می شود؟
مهریه یا صداق مالی است که مرد در هنگام عقد نکاح به زن می بخشد. بر اساس ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، به محض وقوع عقد نکاح، زن مالک تمام مهریه می شود و می تواند هرگونه تصرفی در آن کند. این مالکیت، مستقل از تمکین یا عدم تمکین زن، بلافاصله پس از عقد صورت می گیرد. مهریه، از نظر حقوقی، یک دین بر عهده مرد است و زن در هر زمانی، حتی در دوران زندگی مشترک، حق مطالبه آن را دارد.
انواع مهریه
مهریه در حقوق ایران به انواع مختلفی تقسیم می شود که هر یک شرایط و آثار حقوقی خاص خود را دارند:
- مهریه عندالمطالبه: این نوع مهریه رایج ترین شکل آن است. در مهریه عندالمطالبه، زن به محض وقوع عقد، حق مطالبه تمام مهریه را دارد و مرد موظف به پرداخت آن است. در صورت امتناع مرد از پرداخت، زن می تواند از حق حبس خود (ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی) استفاده کرده و تا زمان دریافت کامل مهریه، از تمکین خاص خودداری کند. البته این حق تنها در صورتی قابل اعمال است که زن پیش از آن به وظایف زناشویی خود عمل نکرده باشد.
- مهریه عندالاستطاعه: در این نوع مهریه، پرداخت آن منوط به توانایی مالی مرد است. به این معنا که زن تنها در صورتی می تواند مهریه را مطالبه کند که ثابت نماید مرد از تمکن مالی لازم برای پرداخت مهریه برخوردار است. بار اثبات استطاعت مالی مرد در این حالت بر عهده زن خواهد بود. این نوع مهریه معمولاً محدودیت هایی در خصوص امکان جلب یا ممنوع الخروجی مرد ایجاد می کند، زیرا اصل بر عدم توانایی پرداخت است مگر اینکه خلاف آن ثابت شود.
- مهرالمثل، مهرالمسمی و مهرالمتعه:
- مهرالمسمی: مهریه ای است که میزان آن در عقد نکاح به طور دقیق و با توافق طرفین مشخص و تعیین می شود.
- مهرالمثل: در مواردی که مهریه در عقد تعیین نشده باشد یا مهریه تعیین شده باطل باشد و بین زن و شوهر نزدیکی واقع شده باشد، به زن مهریه ای تعلق می گیرد که متناسب با شأن و موقعیت اجتماعی، خانوادگی و وضعیت او باشد. میزان مهرالمثل توسط دادگاه تعیین می شود.
- مهرالمتعه: اگر مهریه ای در عقد دائم تعیین نشده باشد و نزدیکی نیز صورت نگرفته باشد و طلاق با اراده مرد واقع شود، مرد باید مهریه ای را به زن بپردازد که متناسب با وضعیت مالی خود مرد باشد. این مهریه توسط دادگاه تعیین می گردد.
شرایط صحت مهریه
برای اینکه مهریه از نظر حقوقی صحیح و قابل مطالبه باشد، باید دارای شرایطی باشد که در قانون مدنی به آن ها اشاره شده است:
- مالیت: مهریه باید مالیت داشته باشد، یعنی از نظر عرفی و قانونی ارزش مالی داشته باشد و قابل مبادله با پول باشد.
- عینیت یا منفعت مشروع: مهریه می تواند عین معین (مانند سکه، خانه) یا منفعت مشروع (مانند آموزش هنری) باشد.
- مشروعیت: مهریه نباید از اموال یا اعمال نامشروع باشد.
- قابلیت تملک: مهریه باید چیزی باشد که زن بتواند آن را به مالکیت خود درآورد.
- معین و مشخص بودن: مهریه باید به گونه ای مشخص باشد که از هرگونه ابهام و اجمال دور باشد.
روش های به اجرا گذاشتن مهریه: بررسی تطبیقی اداره ثبت و دادگاه
شناخت شرایط به اجرا گذاشتن مهریه و روش های قانونی آن، برای هر زنی که قصد مطالبه مهریه خود را دارد، ضروری است. در ایران، دو مسیر اصلی برای پیگیری مهریه وجود دارد: از طریق اداره ثبت اسناد و املاک و از طریق دادگاه خانواده. هر یک از این روش ها مزایا و معایب خاص خود را دارند که انتخاب بهترین گزینه به شرایط پرونده، نوع مهریه و وضعیت مالی زوج بستگی دارد.
مقایسه اجمالی دو روش
در جدول زیر، مقایسه ای اجمالی بین دو روش مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت و دادگاه ارائه شده است:
| ویژگی | اداره ثبت اسناد و املاک | دادگاه خانواده |
|---|---|---|
| سرعت فرآیند | معمولاً سریع تر برای توقیف اموال مشخص و ممنوع الخروجی | ممکن است طولانی تر باشد، به خصوص در صورت عدم شناسایی اموال |
| هزینه دادرسی | کمتر، تنها هزینه های اجرایی و دولتی | بالاتر، ۳.۵ درصد ارزش مهریه (امکان اعسار از پرداخت) |
| امکان صدور حکم جلب | ندارد (مگر در موارد خاص و با استناد به رای دادگاه) | دارد (تا سقف ۱۱۰ سکه یا معادل آن) |
| امکان ممنوع الخروجی | سریع تر و بدون محدودیت سقف (در صورت سند رسمی) | پس از صدور حکم قطعی دادگاه و عدم پرداخت |
| بررسی اعسار زوج | ندارد (رسیدگی به اعسار در صلاحیت دادگاه است) | دارد (رسیدگی به توانایی مالی زوج و تقسیط مهریه) |
| توقیف اموال | امکان توقیف اموال مشخص شده توسط زوجه یا استعلام از مراجع مربوطه | امکان توقیف اموال از طریق قرار تامین خواسته |
| نیاز به سند رسمی | ضروری است | قابل مطالبه برای سند عادی (صیغه نامه) در صورت اثبات |
به اجرا گذاشتن مهریه از طریق اداره ثبت اسناد و املاک
این روش به دلیل سرعت و هزینه کمتر در برخی موارد، برای زوجه دارای مزایایی است. این مسیر زمانی ارجحیت دارد که مهریه دارای سند رسمی باشد و زوجه از وجود اموال مشخصی به نام زوج اطلاع دارد یا قصد ممنوع الخروجی زوج را دارد.
مراحل گام به گام (از کجا شروع کنیم؟)
- مراجعه به دفتر ازدواج: زوجه با در دست داشتن اصل عقدنامه (سند ازدواج)، شناسنامه و کارت ملی به دفتر ازدواجی که عقد نکاح در آن ثبت شده است، مراجعه می کند.
- درخواست صدور اجرائیه: زوجه درخواست صدور اجرائیه برای تمام یا قسمتی از مهریه را به سردفتر ازدواج ارائه می دهد. سردفتر پس از بررسی مدارک، اجرائیه را صادر و به نشانی زوج مندرج در عقدنامه (از طریق پست) ارسال می کند.
- مراجعه به اداره اجرای ثبت اسناد: پس از صدور اجرائیه توسط دفتر ازدواج و ابلاغ آن به زوج، زوجه یا وکیل او باید به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک (اداره اجرای مهریه) واقع در همان حوزه قضایی دفتر ازدواج مراجعه کند.
- معرفی اموال زوج یا درخواست استعلام: در این مرحله، زوجه می تواند اموال منقول و غیرمنقول زوج را که می شناسد (مانند حساب بانکی، پلاک خودرو، پلاک ثبتی ملک) معرفی کند تا توقیف شوند. در صورت عدم اطلاع از اموال، می تواند درخواست استعلام از مراجع ذی صلاح مانند اداره راهنمایی و رانندگی، بانک مرکزی، اداره ثبت اسناد و املاک را ارائه دهد.
- توقیف اموال: پس از شناسایی اموال، اداره ثبت اقدام به توقیف آن ها می نماید. در صورت عدم پرداخت مهریه و پس از طی مراحل قانونی، اموال توقیف شده به مزایده گذاشته شده و از محل فروش آن ها مهریه زوجه پرداخت می شود.
مزایا و موارد ارجحیت این روش
- عدم نیاز به پرداخت هزینه دادرسی بالا: در این روش، زوجه از پرداخت هزینه های بالای دادرسی که در دادگاه ها مطالبه می شود، معاف است و تنها ملزم به پرداخت هزینه های اجرایی ثبت است.
- سرعت در ممنوع الخروجی: اداره ثبت می تواند به سرعت و بدون محدودیت سقف، حکم ممنوع الخروجی زوج را صادر کند که ابزاری قدرتمند برای فشار آوردن به زوج جهت پرداخت مهریه است.
- امکان توقیف اموال مشخص: در صورت اطلاع زوجه از اموال زوج، فرآیند توقیف از طریق ثبت می تواند سریع تر و کم دردسرتر باشد.
محدودیت ها و چالش ها
- عدم امکان صدور حکم جلب (برای مهریه): اداره ثبت رأساً نمی تواند حکم جلب برای عدم پرداخت مهریه صادر کند. حکم جلب تنها در صلاحیت دادگاه و تا سقف ۱۱۰ سکه امکان پذیر است.
- عدم امکان بررسی اعسار زوج: اداره ثبت صلاحیت رسیدگی به درخواست اعسار (ناتوانی مالی) زوج را ندارد. در صورتی که زوج مدعی اعسار باشد، باید به دادگاه مراجعه کند.
- لزوم معرفی مال توسط زوجه در برخی موارد: گاهی اوقات، اداره ثبت ممکن است از زوجه بخواهد تا خود، اموال مشخصی از زوج را برای توقیف معرفی کند.
نکات مهم
- ابلاغ اجرائیه: حتی اگر نشانی زوج در عقدنامه قدیمی یا اشتباه باشد و زوج در آنجا سکونت نداشته باشد، صرف ارسال اجرائیه به نشانی مندرج در عقدنامه برای طی مراحل قانونی کفایت می کند.
- استعلام اموال: استعلام از مراجع مختلف (بانک ها، اداره راهور، اداره ثبت اسناد) می تواند به شناسایی اموال پنهان زوج کمک کند.
به اجرا گذاشتن مهریه از طریق دادگاه خانواده
این روش زمانی مناسب تر است که زوجه از اموال مشخصی از زوج اطلاع ندارد، قصد مطالبه مهریه را فراتر از سقف ۱۱۰ سکه دارد (که ممکن است به جلب منجر شود)، یا زوج مدعی اعسار است و نیاز به رسیدگی قضایی دارد.
مراحل گام به گام (از کجا شروع کنیم؟)
- مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: زوجه با در دست داشتن مدارک لازم (اصل عقدنامه، شناسنامه، کارت ملی) به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه می کند.
- تنظیم و ثبت دادخواست مطالبه مهریه: دادخواست مطالبه مهریه توسط زوجه یا وکیل او تنظیم و از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به دادگاه خانواده ارسال می شود.
- درخواست تامین خواسته: زوجه می تواند همزمان با دادخواست مطالبه مهریه یا حتی پیش از آن، درخواست صدور قرار تامین خواسته را مطرح کند. این قرار به دادگاه اجازه می دهد تا پیش از ابلاغ دادخواست اصلی به زوج، اموال او را توقیف کند تا از فرار از دین و انتقال صوری اموال جلوگیری شود.
- تعیین وقت رسیدگی و تشکیل دادگاه: پس از ثبت دادخواست، پرونده به شعبه مربوطه در دادگاه خانواده ارجاع و وقت رسیدگی تعیین می شود. طرفین برای ارائه توضیحات و دفاع از خود به دادگاه احضار می شوند.
- صدور حکم مهریه و مراحل اجرایی آن: پس از رسیدگی و بررسی مستندات، دادگاه حکم به پرداخت مهریه صادر می کند. در صورت عدم پرداخت، پرونده به اجرای احکام دادگستری ارجاع شده و مراحل اجرایی آن طی می شود.
مزایا و موارد ارجحیت این روش
- امکان صدور حکم جلب (تا سقف ۱۱۰ سکه): این روش تنها راه قانونی برای صدور حکم جلب مرد در صورت عدم پرداخت مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه یا معادل آن است.
- امکان رسیدگی به درخواست اعسار زوج: دادگاه صلاحیت رسیدگی به درخواست اعسار زوج و تقسیط مهریه را دارد که برای مردان فاقد تمکن مالی حائز اهمیت است.
- کاربردی در صورت عدم شناسایی اموال مشخص: حتی اگر زوجه از اموال مشخصی از زوج اطلاع نداشته باشد، دادگاه می تواند به طرق قانونی برای شناسایی و توقیف اموال اقدام کند.
محدودیت ها و چالش ها
- پرداخت هزینه دادرسی: زوجه باید ۳.۵ درصد از مبلغ مهریه مورد مطالبه را به عنوان هزینه دادرسی پرداخت کند که مبلغ قابل توجهی است. البته امکان درخواست اعسار از پرداخت این هزینه نیز وجود دارد.
- طولانی تر بودن فرآیند در برخی موارد: رسیدگی در دادگاه، به خصوص در صورت وجود اختلاف و نیاز به بررسی اعسار، ممکن است زمان برتر باشد.
قرار تامین خواسته
قرار تامین خواسته ابزاری حیاتی در شرایط به اجرا گذاشتن مهریه از طریق دادگاه است. این قرار به زوجه اجازه می دهد تا قبل از ابلاغ رسمی دادخواست مطالبه مهریه به زوج، اموال او را توقیف کند. اجرای این قرار، که اجرا قبل از ابلاغ نامیده می شود، با هدف جلوگیری از انتقال صوری یا پنهان کردن اموال توسط زوج صورت می گیرد. زوجه پس از اخذ قرار تامین خواسته، ملزم است ظرف مدت ده روز دادخواست اصلی مطالبه مهریه را به دادگاه ارائه دهد. در غیر این صورت، با درخواست زوج، قرار تامین خواسته لغو شده و اموال از توقیف آزاد می شوند.
انواع مهریه و نحوه وصول خاص آن ها
مهریه ممکن است به اشکال مختلفی تعیین شود که هر یک نحوه وصول و قواعد خاص خود را دارند. آشنایی با این تفاوت ها برای پیگیری مؤثر مطالبه مهریه ضروری است.
مهریه سکه
یکی از رایج ترین انواع مهریه در ایران، مهریه سکه است. نحوه محاسبه و وصول آن دارای جزئیات حقوقی مهمی است:
- نحوه محاسبه ارزش سکه: ارزش سکه در زمان وصول مهریه بر اساس نرخ روز آن محاسبه می شود، نه بر اساس نرخ زمان عقد یا تاریخ مطالبه. این امر به دلیل حفظ ارزش واقعی مهریه در طول زمان است.
- تأثیر قانون ۱۱۰ سکه: بر اساس قانون حمایت خانواده جدید، حکم جلب و زندانی کردن مرد تنها برای نپرداختن تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی (یا معادل ریالی آن) امکان پذیر است. این بدان معنا نیست که مهریه بالای ۱۱۰ سکه باطل است؛ بلکه برای مازاد بر این مقدار، زن باید اموالی از مرد معرفی کند تا از آن طریق مهریه وصول شود و امکان جلب برای آن وجود ندارد. ممنوع الخروجی نیز در صورت مطالبه از طریق ثبت، بدون محدودیت ۱۱۰ سکه قابل اعمال است.
- تقسیط مهریه سکه و بخشنامه تعدیل اقساط: در صورت ناتوانی مرد از پرداخت یکجای مهریه، می تواند درخواست اعسار دهد و دادگاه مهریه را تقسیط می کند. بخشنامه جدید قوه قضاییه نیز به دادگاه ها تأکید دارد که در پرونده های تعدیل اقساط مهریه (به دلیل افزایش غیرمتعارف قیمت سکه)، خارج از نوبت رسیدگی کرده و مهلت های پرداخت را متناسب با وضعیت مالی مرد تنظیم کنند تا از زندانی شدن بی مورد جلوگیری شود.
مهریه وجه نقد
مهریه وجه نقد نیز تابع قواعد خاصی است که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نحوه محاسبه به نرخ روز: اگر مهریه وجه نقد باشد، بر اساس شاخص قیمت سالانه که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می شود، به نرخ روز تأدیه محاسبه و پرداخت می گردد. این شاخص، تغییرات تورمی را جبران کرده و ارزش واقعی مهریه را حفظ می کند.
- تفاوت در صورت فوت زوج: در صورتی که زوج فوت کند، مهریه وجه نقد تا تاریخ فوت مرد به نرخ روز محاسبه می شود و از ماترک (اموال به جا مانده) او پرداخت می گردد، نه از زمان انحصار وراثت یا مطالبه توسط زن.
مهریه مال غیرمنقول (خانه، زمین، مغازه)
تعیین مال غیرمنقول به عنوان مهریه، نیازمند دقت حقوقی است:
- اهمیت درج پلاک ثبتی دقیق در عقدنامه: در صورت تعیین مال غیرمنقول (مانند آپارتمان، زمین) به عنوان مهریه، حتماً باید پلاک ثبتی دقیق و مشخصات کامل ملک در عقدنامه درج شود تا از بروز ابهامات و اختلافات در آینده جلوگیری گردد.
- مراحل توقیف و انتقال سند: پس از مطالبه مهریه و صدور حکم قطعی، در صورت عدم انتقال اختیاری مال توسط زوج، زوجه می تواند مراحل توقیف و سپس انتقال سند را از طریق اجرای احکام یا اداره ثبت پیگیری کند.
- نکات مربوط به ملک در رهن یا با ضامن: اگر ملک مورد نظر در رهن باشد (مثلاً در رهن بانک)، توقیف آن با محدودیت هایی همراه است. همچنین، اگر ملک به نام زوج نباشد اما توسط شخص ثالثی برای مهریه ضمانت شده باشد، می توان از ضامن مطالبه کرد.
مهریه عقد موقت
در عقد موقت، برخلاف عقد دائم، تعیین مهریه از شرایط صحت عقد است. بدون مهریه، عقد موقت باطل است:
- شرایط مطالبه از طریق دادگاه و اداره ثبت: مهریه مندرج در صیغه نامه های عادی عقد موقت، از طریق دادگاه قابل مطالبه است. اما برای به اجرا گذاشتن مهریه از طریق اداره ثبت، نیاز به سند رسمی نکاح موقت (که کمتر رایج است) وجود دارد.
ضامن مهریه
امکان معرفی ضامن برای پرداخت مهریه وجود دارد:
- مسئولیت ضامن و امکان مطالبه مهریه از او: در صورت درج ضمانت شخص ثالث (مانند پدر شوهر) در عقدنامه و امضای آن توسط ضامن، زوجه می تواند در صورت عدم پرداخت مهریه توسط زوج، از ضامن نیز مطالبه کند.
- نمونه هایی از ضمانت تضامنی: ضمانت می تواند به صورت تضامنی باشد، یعنی زن بتواند هم از مرد و هم از ضامن (یا هر دو) مطالبه کند.
بر اساس ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، به محض وقوع عقد نکاح، زن مالک تمام مهریه می شود و حق مطالبه آن را در هر زمانی دارد.
موارد خاص و چالش های حقوقی در اجرای مهریه
در روند شرایط به اجرا گذاشتن مهریه، برخی موارد و چالش های حقوقی خاص وجود دارند که آگاهی از آن ها برای هر دو طرف (زوج و زوجه) و وکلای آن ها ضروری است. این مسائل می توانند پیچیدگی پرونده را افزایش داده و نیازمند رویکردی دقیق باشند.
مستثنیات دین
مستثنیات دین اموالی هستند که حتی در صورت بدهکار بودن فرد، نمی توان آن ها را برای پرداخت بدهی (از جمله مهریه) توقیف کرد. این موارد در قانون محکومیت های مالی، به ویژه ماده ۲۴ آن، تصریح شده اند:
- تعریف و مصادیق آن: مستثنیات دین شامل اموالی است که برای حفظ حداقل زندگی آبرومندانه و شأن فرد و افراد تحت تکفل وی ضروری تلقی می شوند. مصادیق آن عبارتند از:
- منزل مسکونی که عرفاً در شأن محکوم علیه در حالت اعسار او باشد.
- اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی لازم است.
- آذوقه موجود به قدر احتیاج محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی برای مدتی که عرفاً آذوقه ذخیره می شود.
- کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق متناسب با شأن آن ها.
- وسایل و ابزار کار کسبه، پیشه وران، کشاورزان و سایر اشخاص که برای امرار معاش ضروری آن ها و افراد تحت تکفلشان لازم است.
- تلفن مورد نیاز مدیون.
- مبلغی که در ضمن عقد اجاره به موجر پرداخت می شود، مشروط بر اینکه پرداخت اجاره بها بدون آن موجب عسر و حرج گردد و عین مستأجره مورد نیاز مدیون بوده و بالاتر از شأن او نباشد.
- چگونه اموال جزء مستثنیات دین تشخیص داده می شود؟ (شأن عرفی): تشخیص اینکه یک مال جزء مستثنیات دین هست یا خیر، بر اساس شأن عرفی فرد و وضعیت اجتماعی و مالی او در زمان اعسار صورت می گیرد. به عنوان مثال، منزل مسکونی شخصی که دارای شأن بالایی در جامعه است، ممکن است گران تر از منزل مسکونی یک فرد عادی باشد، اما هر دو در صورتی که متناسب با شأن آن ها و برای رفع نیازهای ضروری باشد، جزء مستثنیات دین محسوب می شوند.
اعسار از پرداخت مهریه
اعسار، به معنای ناتوانی مالی فرد در پرداخت بدهی های خود است. در مورد مهریه، زوج می تواند با اثبات اعسار، درخواست تقسیط مهریه را به دادگاه ارائه دهد.
- شرایط و مراحل درخواست اعسار توسط زوج: زوج باید دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه خانواده ارائه دهد. این دادخواست باید همراه با لیست کامل اموال، درآمدها، هزینه ها و بدهی ها باشد. زوج همچنین باید دو شاهد مورد وثوق به دادگاه معرفی کند که شهادت دهند وی قادر به پرداخت یکجای مهریه نیست.
- نقش شهود و مدارک مالی در اثبات اعسار: شهادت شهود، صورت حساب های بانکی، فیش حقوقی، مدارک مربوط به میزان اجاره بها، هزینه های درمانی و سایر اسناد مالی، همگی در اثبات یا رد اعسار نقش مهمی دارند. دادگاه با بررسی این مدارک و انجام تحقیقات لازم، در خصوص اعسار زوج تصمیم گیری می کند.
- اثر اعسار بر تقسیط و ممنوع الخروجی: در صورت پذیرش اعسار، دادگاه مهریه را به صورت اقساط (مثلاً یک پیش قسط و اقساط ماهانه یا فصلی) تعیین می کند. پذیرش اعسار می تواند بر ممنوع الخروجی نیز تأثیر بگذارد؛ به این صورت که پس از پرداخت پیش قسط و چند قسط ابتدایی، زوج می تواند با ارائه حکم اعسار و رسید پرداخت به اداره ثبت یا اجرای احکام، درخواست رفع ممنوع الخروجی خود را داشته باشد.
فرار از دین
فرار از دین به معنای انتقال صوری و عمدی اموال توسط زوج به منظور عدم پرداخت مهریه است. این موضوع می تواند به چالش های حقوقی جدی برای زوج منجر شود.
- انتقال صوری اموال قبل از مطالبه مهریه: اگر زوج پیش از مطالبه مهریه توسط زوجه یا در جریان پرونده، اموال خود را به صورت صوری به نام دیگران منتقل کند تا از پرداخت مهریه فرار کند، این عمل می تواند تحت عنوان فرار از دین مورد تعقیب قرار گیرد.
- نحوه اثبات فرار از دین و اقدامات قانونی (سختی اثبات): اثبات فرار از دین بسیار دشوار است و نیاز به شواهد و مستندات قوی دارد. زوجه باید ثابت کند که انتقال اموال با قصد فرار از دین صورت گرفته است. دادگاه با بررسی زمان انتقال، رابطه زوج با منتقل الیه و سایر قرائن، در این خصوص تصمیم می گیرد. در صورت اثبات فرار از دین، معامله باطل و اموال به دارایی زوج بازگردانده شده و قابل توقیف خواهند بود.
گرفتن مهریه و ادامه زندگی مشترک
یکی از سؤالات رایج این است که آیا زن می تواند بدون طلاق، مهریه خود را مطالبه کند و به زندگی مشترک ادامه دهد؟
- امکان مطالبه مهریه بدون طلاق: بله، از نظر قانونی، مهریه یک حق مالی مستقل است و زن می تواند در هر زمانی، حتی در طول زندگی مشترک و بدون قصد طلاق، آن را مطالبه کند. پرونده مطالبه مهریه یک پرونده مالی است و ارتباط مستقیمی با پرونده طلاق ندارد.
- نکات روانشناختی و پیامدهای اجتماعی: هرچند این امر قانونی است، اما مطالبه مهریه در حین زندگی مشترک می تواند پیامدهای روانشناختی و اجتماعی منفی بر رابطه زوجین و صمیمیت آن ها داشته باشد و معمولاً نشانه ای از وجود اختلافات جدی در زندگی زناشویی است.
وصول مهریه بعد از فوت زوج
در صورت فوت مرد، مهریه زن از بین نمی رود و همچنان یک دین بر عهده متوفی محسوب می شود.
- مطالبه از ماترک (ارث) متوفی: مهریه زن پس از فوت زوج، از محل ماترک (اموالی که از متوفی به جا مانده است) وی پرداخت می شود. مهریه در این حالت، مقدم بر تقسیم ارث بین ورثه است.
- عدم تکلیف وراث در پرداخت مهریه: وراث مرد، تکلیفی برای پرداخت مهریه از اموال شخصی خود ندارند و تنها موظف به پرداخت آن از محل اموال به جا مانده از متوفی هستند.
- نحوه محاسبه مهریه وجه نقد در این حالت: اگر مهریه وجه نقد باشد، به نرخ روز تا تاریخ فوت زوج محاسبه می شود.
بذل (بخشش) مهریه
بذل مهریه به معنای بخشیدن تمام یا قسمتی از مهریه توسط زن به مرد است.
- تفاوت بذل و ابراء مهریه:
- ابراء مهریه: به معنای اسقاط حق است. در ابراء، زن اعلام می کند که از حق مطالبه مهریه خود گذشته و ذمه مرد را بری کرده است. ابراء یک عمل حقوقی غیرقابل برگشت است و زن پس از آن نمی تواند مجدداً مهریه را مطالبه کند.
- بذل مهریه: به معنای هبه یا بخشش مهریه است. در این حالت، زن مهریه را به مرد هبه می کند. برخلاف ابراء، در برخی موارد امکان رجوع از بذل مهریه وجود دارد، به ویژه اگر بذل در قبال چیزی نباشد و یا در دوران عده طلاق رجعی باشد.
- شرایط رجوع و عدم رجوع از بذل مهریه: امکان رجوع از بذل به شرایط خاصی بستگی دارد و این موضوع در محاکم قضایی با اختلاف نظرهایی همراه است. با این حال، اگر بذل در ازای حق طلاق یا خلع صورت گرفته باشد، رجوع از آن دشوار یا غیرممکن است.
- اهمیت ثبت رسمی بذل مهریه: برای جلوگیری از هرگونه اختلاف در آینده، توصیه می شود که بذل یا ابراء مهریه حتماً به صورت رسمی در دفاتر اسناد رسمی ثبت شود.
در صورتی که زوج اموالی غیر از مستثنیات دین برای توقیف داشته باشد، اقدام از طریق اداره اجرای ثبت کم هزینه و بی دردسر خواهد بود؛ در غیر این صورت دادگاه گزینه مناسب تری است.
سوالات متداول
آیا برای به اجرا گذاشتن مهریه حتماً باید طلاق گرفت؟
خیر، برای به اجرا گذاشتن مهریه نیازی به طلاق نیست. مهریه یک حق مالی است که زن به محض عقد مالک آن می شود و می تواند در هر زمانی، حتی در طول زندگی مشترک، آن را مطالبه کند.
هزینه به اجرا گذاشتن مهریه چقدر است و آیا می توان اعسار از آن داد؟
هزینه به اجرا گذاشتن مهریه از طریق اداره ثبت اسناد و املاک کمتر و شامل هزینه های اجرایی است. اما از طریق دادگاه خانواده، هزینه دادرسی ۳.۵ درصد از مبلغ مهریه مورد مطالبه است. در هر دو روش، امکان درخواست اعسار از پرداخت هزینه ها وجود دارد.
چه مدت زمانی طول می کشد تا مهریه اجرا شود؟
مدت زمان اجرای مهریه به عوامل مختلفی از جمله روش انتخابی (ثبت یا دادگاه)، میزان همکاری زوج، وجود اموال قابل توقیف، و حجم کاری مراجع قضایی بستگی دارد. توقیف اموال مشخص از طریق ثبت می تواند سریع تر باشد، اما در صورت نیاز به رسیدگی به اعسار یا عدم شناسایی اموال، فرآیند ممکن است طولانی تر شود و گاهی چندین ماه یا حتی سال به طول انجامد.
آیا امکان ممنوع الخروج کردن مرد برای مهریه بالای ۱۱۰ سکه وجود دارد؟
بله، ممنوع الخروجی مرد به دلیل مهریه از طریق اداره ثبت اسناد و املاک، بدون محدودیت ۱۱۰ سکه امکان پذیر است، مشروط بر اینکه مهریه مستند به سند رسمی باشد. اما صدور حکم جلب برای مهریه تنها تا سقف ۱۱۰ سکه و از طریق دادگاه امکان پذیر است.
آیا می توان همزمان از طریق دادگاه و اداره ثبت برای مهریه اقدام کرد؟
از نظر قانونی، نمی توان همزمان برای یک مهریه از دو مرجع ثبت و دادگاه مطالبه را آغاز کرد. اما اگر از یک مسیر به نتیجه ای نرسید، مثلاً از طریق ثبت مالی شناسایی نشد، می توان با اخذ گواهی از اداره ثبت، از طریق دادگاه اقدام نمود.
سقف ۱۴ سکه برای مهریه چیست؟
این موضوع بیشتر در حد گمانه زنی و پیشنهادات مطرح شده در برخی محافل است و تاکنون هیچ قانون رسمی مبنی بر محدودیت مهریه به ۱۴ سکه تصویب نشده است. در حال حاضر، همان قانون ۱۱۰ سکه پابرجا است و مازاد آن نیز در صورت وجود اموال، قابل وصول است.
وضعیت مهریه زن باکره در صورت طلاق چگونه است؟
اگر زن باکره باشد و پیش از نزدیکی، طلاق واقع شود، مستحق دریافت نصف مهریه است.
آیا گردش حساب بانکی زوج در محاسبه مهریه موثر است؟
گردش حساب بانکی زوج می تواند در اثبات تمکن مالی او (به ویژه در مهریه عندالاستطاعه یا برای بررسی اعسار) مؤثر باشد، اما ملاک اصلی، موجودی و اموال فعلی زوج است.
آیا اموال مشترک یا اموال به نام فرزندان قابل توقیف هستند؟
اموال مشترک تنها به نسبت سهم زوج قابل توقیف هستند. اموالی که به نام فرزندان است، معمولاً قابل توقیف برای مهریه نیستند، مگر اینکه ثابت شود انتقال این اموال به فرزندان با قصد فرار از دین و به صورت صوری انجام شده است که اثبات آن بسیار دشوار است.
اثبات فرار از دین و انتقال صوری اموال توسط زوج برای عدم پرداخت مهریه، فرآیندی پیچیده است که نیاز به شواهد و مستندات قوی دارد.
نتیجه گیری
شرایط به اجرا گذاشتن مهریه، فرآیندی حقوقی و بعضاً پیچیده است که مستلزم آگاهی کامل از قوانین و رویه های قضایی است. همان طور که تشریح شد، زن به موجب قانون مدنی، به محض عقد نکاح مالک تمام مهریه خود می شود و حق مطالبه آن را در هر زمان و از طریق مراجع قانونی دارد. انتخاب مسیر صحیح، چه از طریق اداره ثبت و چه دادگاه خانواده، به عوامل متعددی نظیر نوع مهریه، وجود اموال قابل توقیف، و قصد ممنوع الخروجی یا جلب زوج بستگی دارد.
قوانین جدید، به ویژه در خصوص سقف ۱۱۰ سکه برای حکم جلب و بخشنامه های تعدیل اقساط، تلاش کرده اند تا تعادلی میان حقوق زوجه و وضعیت مالی زوج برقرار کنند. با این حال، چالش هایی نظیر مستثنیات دین، اعسار زوج، و فرار از دین می توانند مسیر مطالبه مهریه را دشوار سازند. توصیه می شود که در مواجهه با این مسائل، افراد با شناخت دقیق حقوق خود و مشورت با وکیل متخصص حقوق خانواده، آگاهانه و با تدبیر اقدام نمایند.
برای دریافت مشاوره تخصصی و گام های عملی در پرونده مهریه خود، همین امروز با وکلای متخصص ما تماس بگیرید.