متن شکایت کیفری چک برگشتی
متن شکایت کیفری چک برگشتی
چک برگشتی کیفری، ابزاری قانونی برای احقاق حقوق دارنده چک و مجازات صادرکننده آن است که به دلیل عدم وجود یا کفایت موجودی، با عدم پرداخت مواجه شده است. تنظیم صحیح متن شکایت کیفری چک برگشتی، اولین و یکی از مهمترین گام ها در مسیر پیگیری قانونی و وصول مطالبات شماست. این شکواییه باید حاوی تمامی جزئیات لازم و مستندات قانونی باشد تا دادسرا و دادگاه بتوانند با دقت به موضوع رسیدگی کرده و در نهایت حکم مقتضی را صادر کنند.
چک به عنوان یکی از مهم ترین اسناد تجاری و ابزار رایج مبادلات مالی، نقش کلیدی در تسهیل معاملات و تضمین تعهدات ایفا می کند. با این حال، بروز چالش هایی نظیر برگشت خوردن چک به دلیل کسری موجودی یا عدم پرداخت، می تواند موجب تضییع حقوق دارنده و ایجاد اختلال در چرخه اقتصادی شود. در چنین شرایطی، قانون گذار راه های متعددی را برای پیگیری مطالبات پیش بینی کرده که از جمله مؤثرترین آن ها، شکایت کیفری است. این روش، نه تنها به منظور وصول وجه چک، بلکه با هدف اعمال مجازات قانونی بر صادرکننده متخلف و بازدارندگی از تکرار چنین اقداماتی، مورد استفاده قرار می گیرد. در این مقاله، به تفصیل به بررسی ابعاد مختلف تنظیم متن شکایت کیفری چک برگشتی، شرایط قانونی، مهلت های حیاتی، مراحل گام به گام و نکات کلیدی حقوقی خواهیم پرداخت تا راهنمایی جامع و کاربردی برای شما فراهم آید.
۱. مفهوم چک برگشتی کیفری و شرایط تحقق جرم صدور چک بلامحل
برای درک چگونگی تنظیم متن شکایت کیفری چک برگشتی، ابتدا لازم است با مفهوم قانونی «چک بلامحل» و شرایطی که موجب تحقق جنبه کیفری آن می شود، آشنا شویم. چک بلامحل در معنای عام به چکی اطلاق می شود که صادرکننده آن در تاریخ مندرج در چک، معادل مبلغ قید شده در بانک موجودی نداشته باشد. اما جنبه کیفری آن، تنها تحت شرایط خاصی قابلیت تحقق می یابد که در قانون صدور چک مصوب سال ۱۳۵۵ با اصلاحات بعدی، به تفصیل بیان شده است.
بر اساس ماده ۳ قانون صدور چک، صادرکننده چک مکلف است در تاریخ مندرج در آن، معادل مبلغ مذکور را در حساب بانکی خود داشته باشد و نباید اقداماتی انجام دهد که مانع از پرداخت وجه چک شود. عدم رعایت این تکلیف، در موارد مشخصی جرم تلقی شده و قابلیت پیگیری کیفری را برای دارنده چک فراهم می آورد. این رویکرد قانونی، به منظور افزایش اعتبار و امنیت معاملات با چک و حمایت از حقوق دارندگان آن است.
شرایط تحقق جرم صدور چک بلامحل
جرم صدور چک بلامحل در موارد ذیل محقق می شود که هر یک، خود می تواند مبنای تنظیم متن شکایت کیفری چک برگشتی قرار گیرد:
- عدم وجود یا کفایت موجودی: شایع ترین علت برگشت خوردن چک، زمانی است که صادرکننده در تاریخ مندرج در چک، فاقد موجودی کافی در حساب خود باشد. این حالت به صراحت در قانون به عنوان جرم شناخته شده است.
- خارج کردن وجه پس از صدور چک: اگر صادرکننده پس از صدور چک و قبل از تاریخ سررسید آن، تمام یا بخشی از وجهی را که به اعتبار آن چک صادر شده بود، از بانک خارج کند، به طوری که موجودی برای پرداخت چک کافی نباشد، مرتکب جرم شده است.
- صدور دستور عدم پرداخت: در صورتی که صادرکننده چک، به صورت عمدی و بدون دلیل قانونی موجه، به بانک دستور عدم پرداخت وجه چک را بدهد (با استثناء موارد مربوط به ماده ۱۴ قانون صدور چک که در آن دستور عدم پرداخت می تواند موجه باشد)، این اقدام نیز دارای جنبه کیفری است.
- تنظیم نادرست چک: اگر چک به صورتی تنظیم شود که بانک به دلایلی مانند عدم مطابقت امضا، خط خوردگی در متن چک، یا اختلاف در مندرجات، از پرداخت وجه آن خودداری کند، این نیز می تواند جرم تلقی شود. البته عدم مطابقت امضا در صورتی جنبه کیفری دارد که صادرکننده با سوءنیت اقدام به این کار کرده باشد.
- صدور چک از حساب مسدود: ماده ۱۰ قانون صدور چک به طور خاص به این موضوع پرداخته و تصریح می کند که هر کس با علم به مسدود بودن حساب بانکی خود، مبادرت به صدور چک کند، عمل وی در حکم صدور چک بلامحل بوده و به حداکثر مجازات مقرر محکوم خواهد شد. مجازات این جرم غیرقابل تعلیق است و شدیدتر از سایر موارد است.
نکته حائز اهمیت آن است که جرم صدور چک بلامحل، یک «جرم مطلق» محسوب می شود. به این معنا که صرف ارتکاب عمل (برگشت خوردن چک به یکی از دلایل فوق) برای تحقق جرم کافی است و سوءنیت صادرکننده مفروض است، مگر آنکه صادرکننده بتواند خلاف آن را در دادگاه اثبات کند.
جرم صدور چک بلامحل، یک «جرم مطلق» است و سوءنیت صادرکننده مفروض است؛ این بدان معناست که صرف عدم پرداخت وجه چک به یکی از دلایل قانونی، برای تحقق جرم کفایت می کند.
۲. مهلت های حیاتی برای طرح شکایت کیفری چک برگشتی
یکی از مهم ترین نکات در پیگیری کیفری چک برگشتی، رعایت دقیق مهلت های قانونی است. عدم توجه به این مهلت ها می تواند منجر به سقوط جنبه کیفری چک و از دست رفتن امکان تعقیب جزایی صادرکننده شود. بنابراین، دارنده چک باید با آگاهی کامل از این زمان بندی ها، نسبت به طرح متن شکایت کیفری چک برگشتی خود اقدام کند.
مهلت مراجعه به بانک و دریافت گواهی عدم پرداخت
بر اساس ماده ۱۱ قانون صدور چک، دارنده چک باید ظرف مدت ۶ ماه از تاریخ مندرج در چک، برای وصول آن به بانک محال علیه مراجعه کند. در صورت عدم پرداخت وجه چک به هر یک از دلایل قانونی، بانک موظف است بنا بر درخواست دارنده، گواهی عدم پرداخت (همراه با کد رهگیری و درج علت یا علل عدم پرداخت) را صادر و تسلیم او نماید. این گواهی، سند اصلی برای اثبات بلامحل بودن چک و پایه و اساس شکایت کیفری است.
مهلت طرح شکایت کیفری در دادسرا
پس از دریافت گواهی عدم پرداخت، دارنده چک ظرف مدت ۶ ماه از تاریخ صدور این گواهی، فرصت دارد تا شکایت کیفری خود را در دادسرای صالح مطرح کند. این مهلت نیز بسیار حائز اهمیت است. اگر شکایت کیفری در خارج از این دو مهلت (هم مراجعه به بانک و هم طرح شکایت در دادسرا) صورت گیرد، جنبه کیفری چک ساقط شده و دارنده صرفاً می تواند از طریق حقوقی یا ثبتی، پیگیر وصول مطالبات خود باشد.
پیامدهای از دست دادن این مهلت ها
همانطور که ذکر شد، اصلی ترین پیامد از دست دادن هر یک از این مهلت های شش ماهه، سقوط جنبه کیفری چک است. این به معنای آن است که دیگر نمی توان صادرکننده چک را به دلیل جرم صدور چک بلامحل تعقیب کیفری و مجازات نمود و تنها راه باقی مانده، مراجعه به دادگاه حقوقی یا اداره ثبت اسناد و املاک برای مطالبه وجه چک خواهد بود. فرآیندهای حقوقی و ثبتی، اگرچه برای وصول وجه چک مفید هستند، اما فاقد عنصر بازدارندگی و مجازات کیفری هستند که ممکن است در برخی موارد، مطلوب دارنده چک نباشد.
۳. چه زمانی نمی توان شکایت کیفری از چک برگشتی را مطرح کرد؟ (موارد سقوط جنبه کیفری چک)
با وجود اینکه صدور چک بلامحل اصولاً جرم محسوب می شود، اما قانون گذار در ماده ۱۳ قانون صدور چک و تبصره ماده ۷ همین قانون، مواردی را پیش بینی کرده است که در صورت اثبات آن ها، جنبه کیفری چک ساقط شده و صادرکننده قابل تعقیب کیفری نخواهد بود. آگاهی از این موارد، هم برای دارنده چک (که قصد تنظیم متن شکایت کیفری چک برگشتی را دارد) و هم برای صادرکننده چک (که ممکن است مورد اتهام قرار گیرد) ضروری است.
موارد سقوط جنبه کیفری چک برگشتی عبارتند از:
- چک سفید امضا: در صورتی که ثابت شود چک به صورت سفید امضا (بدون قید مبلغ و تاریخ) به دارنده تحویل داده شده است، جنبه کیفری آن از بین می رود. زیرا در این حالت، صادرکننده، اختیار تکمیل چک را به دارنده داده و نمی تواند متهم به سوءنیت باشد.
- چک مشروط: هرگاه در متن چک، وصول وجه آن منوط به تحقق شرطی شده باشد (مثلاً «چک به شرط انجام معامله الف قابل پرداخت است»)، جنبه کیفری چک ساقط می شود. در این حالت، وصول چک وابسته به تحقق آن شرط بوده و صادرکننده نمی تواند به دلیل عدم پرداخت، تحت تعقیب کیفری قرار گیرد.
- چک تضمینی: چنانچه در متن چک قید شده باشد که چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی صادر شده است (مثلاً «چک بابت تضمین تخلیه ملک»)، این چک جنبه کیفری نخواهد داشت. هدف از صدور این نوع چک، تضمین انجام تعهد بوده و نه پرداخت نقدی.
- چک بدون تاریخ یا با تاریخ مقدم: اگر ثابت شود چک بدون تاریخ صادر شده است، یا تاریخ واقعی صدور چک مقدم بر تاریخ مندرج در متن چک باشد، جنبه کیفری آن از بین می رود. این امر به دلیل عدم رعایت شرایط شکلی چک و همچنین ماهیت حقوقی آن به عنوان سند عندالمطالبه است.
- اثبات موارد فوق بدون قید در متن چک: حتی اگر موارد «مشروط بودن» یا «تضمینی بودن» در متن چک قید نشده باشد، اما صادرکننده بتواند به نحوی در دادگاه اثبات کند که وصول وجه آن منوط به تحقق شرطی بوده یا چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی صادر شده است، باز هم جنبه کیفری ساقط خواهد شد. این اثبات می تواند از طریق ارائه مستندات، شهود یا اقرار صورت گیرد.
- معاملات نامشروع یا ربوی: بر اساس تبصره ماده ۷ قانون صدور چک، مجازات های مربوط به صدور چک بلامحل شامل مواردی که ثابت شود چک های بلامحل بابت معاملات نامشروع و یا بهره ربوی صادر شده، نمی باشد. در این حالت نیز جنبه کیفری چک از بین می رود و دادگاه به آن رسیدگی نخواهد کرد.
بنابراین، دارنده چک باید پیش از تنظیم متن شکایت کیفری چک برگشتی، اطمینان حاصل کند که چک او مشمول هیچ یک از این موارد نیست تا از اتلاف وقت و هزینه جلوگیری شود. صادرکننده نیز با آگاهی از این دفاعیات می تواند در دادگاه از خود دفاع کند.
۴. مراحل گام به گام شکایت کیفری چک برگشتی
پیگیری کیفری چک برگشتی نیازمند طی کردن مراحل مشخصی است که رعایت دقیق آن ها، ضامن موفقیت در فرآیند دادرسی خواهد بود. در این بخش، به صورت گام به گام به تشریح این مراحل می پردازیم:
گام اول: دریافت گواهی عدم پرداخت از بانک
اولین اقدام پس از برگشت خوردن چک، مراجعه به بانک محال علیه (بانکی که چک بر عهده آن صادر شده است) و درخواست صدور گواهی عدم پرداخت است. این اقدام باید ظرف مدت ۶ ماه از تاریخ مندرج در چک صورت گیرد. بانک پس از بررسی حساب و عدم وجود موجودی کافی، گواهی عدم پرداخت را صادر کرده و کد رهگیری و علت عدم پرداخت را در آن قید می کند. این گواهی به همراه اصل چک، از مدارک اساسی و ضروری برای طرح شکایت کیفری است.
گام دوم: جمع آوری و آماده سازی مدارک لازم
قبل از تنظیم و ثبت متن شکایت کیفری چک برگشتی، لازم است تمامی مدارک مورد نیاز را جمع آوری و آماده کنید:
- اصل چک و کپی مصدق آن: اصل چک برای ارائه به مراجع قضایی و کپی مصدق (تأیید شده) آن برای درج در پرونده لازم است.
- گواهی عدم پرداخت صادره از بانک: این سند، اصلی ترین مدرک اثبات برگشت چک است.
- کارت ملی شاکی و کپی آن: برای احراز هویت شاکی.
- وکالتنامه (در صورت داشتن وکیل): اگر پیگیری از طریق وکیل انجام می شود، وکالتنامه معتبر باید ضمیمه شود.
- سایر مستندات (در صورت وجود): هرگونه سند، قرارداد، پیامک یا مکاتبه ای که رابطه مالی و علت صدور چک را روشن می کند و می تواند به اثبات ادعای شما کمک کند، مفید خواهد بود.
گام سوم: تنظیم متن شکواییه کیفری
مهم ترین بخش از این فرآیند، تنظیم دقیق و کامل متن شکایت کیفری چک برگشتی است که در بخش بعدی به تفصیل به آن پرداخته خواهد شد. شکواییه باید شامل مشخصات کامل شاکی و مشتکی عنه، موضوع شکایت (صدور چک بلامحل)، تاریخ و محل وقوع جرم، مبلغ چک، و دلایل و منضمات باشد. همچنین، شرح ماجرا باید به صورت واضح و مستند به مواد قانونی ارائه شود.
گام چهارم: ثبت شکواییه در دادسرای صالح
پس از تنظیم شکواییه و آماده سازی مدارک، باید آن را در دادسرای صالح ثبت کرد. دادسرای صالح برای رسیدگی به جرم صدور چک بلامحل، دادسرای محل وقوع بانک محال علیه است. امروزه، ثبت شکواییه ها غالباً از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی انجام می شود. پس از ثبت، پرونده به شعبه بازپرسی یا دادیاری ارجاع داده خواهد شد.
گام پنجم: پیگیری پرونده
پرونده شکایت کیفری چک برگشتی از دو مرحله اصلی دادسرا و دادگاه عبور می کند:
- در مرحله دادسرا: تحقیقات مقدماتی توسط بازپرس یا دادیار انجام می شود. در این مرحله، اظهارات شاکی و مشتکی عنه اخذ، مدارک بررسی و در صورت لزوم، تحقیقات بیشتری صورت می گیرد. در نهایت، بازپرس یا دادیار قرار جلب به دادرسی (در صورت احراز وقوع جرم) یا قرار منع تعقیب (در صورت عدم احراز جرم) را صادر می کند.
- در مرحله دادگاه: پس از صدور قرار جلب به دادرسی و صدور کیفرخواست از سوی دادستان، پرونده به دادگاه کیفری ۲ ارسال می شود. دادگاه پس از تشکیل جلسه و شنیدن دفاعیات طرفین، اقدام به صدور حکم خواهد کرد.
گام ششم: اقدامات پس از صدور حکم
در صورت صدور حکم محکومیت صادرکننده چک، دارنده می تواند نسبت به اجرای حکم اقدام کند. این اقدامات شامل مطالبه وجه چک، درخواست توقیف اموال صادرکننده، درخواست ممنوع الخروجی و حتی جلب (بازداشت) صادرکننده برای اجرای مجازات حبس (در صورت عدم پرداخت و عدم جلب رضایت) می شود. این مرحله از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا هدف نهایی از طرح شکایت کیفری، وصول مطالبات و اعمال قانون است.
۵. نمونه متن شکواییه کیفری چک برگشتی و راهنمای تکمیل آن
تنظیم متن شکایت کیفری چک برگشتی به شکل صحیح و جامع، رکن اصلی در فرآیند پیگیری قانونی است. یک شکواییه استاندارد باید تمامی اطلاعات مورد نیاز مراجع قضایی را به وضوح و دقت ارائه دهد. در ادامه، یک نمونه شکواییه استاندارد به همراه راهنمای تکمیل گام به گام آن ارائه می شود.
نمونه شکواییه استاندارد و جامع
بسمه تعالی
ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان [نام شهرستان]
موضوع: شکواییه صدور چک بلامحل و تقاضای تعقیب کیفری و تامین خواسته
مشخصات شاکی:
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی شاکی]
نام پدر: [نام پدر شاکی]
شماره ملی: [شماره ملی شاکی]
اقامتگاه: [آدرس دقیق محل سکونت شاکی]
شماره تماس: [شماره تماس شاکی]
مشخصات مشتکی عنه:
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی صادرکننده چک]
نام پدر: [نام پدر صادرکننده چک]
شماره ملی: [شماره ملی صادرکننده چک]
اقامتگاه: [آدرس دقیق محل سکونت صادرکننده چک]
شماره تماس: [شماره تماس صادرکننده چک]
(در صورت وجود وکیل) مشخصات وکیل شاکی:
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی وکیل]
شماره پروانه وکالت: [شماره پروانه وکالت]
اقامتگاه: [آدرس دفتر وکیل]
شماره تماس: [شماره تماس وکیل]
تاریخ وقوع جرم: [تاریخ برگشت خوردن چک بر اساس گواهی عدم پرداخت]
محل وقوع جرم: [نام بانک و شعبه ای که چک در آن برگشت خورده است، مثال: بانک ملی ایران شعبه مرکزی تهران]
میزان خسارت وارده (مبلغ چک): [مبلغ عددی و حروفی چک به ریال]
دلایل و منضمات:
۱. اصل و کپی مصدق یک فقره چک به شماره [شماره چک] مورخ [تاریخ مندرج در چک]
۲. اصل و کپی مصدق گواهی عدم پرداخت صادره از بانک [نام بانک] شعبه [نام شعبه] به شماره [شماره گواهی] مورخ [تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت]
۳. تصویر مصدق کارت ملی شاکی
۴. وکالتنامه وکیل (در صورت وجود)
۵. [سایر مدارک و مستندات مرتبط (مانند قرارداد، فاکتور، پیامک و غیره)]
شرح ماجرا:
احتراماً به استحضار عالی می رساند:
مشتکی عنه آقای/خانم [نام و نام خانوادگی صادرکننده چک] در تاریخ [تاریخ مندرج در چک]، یک فقره چک به شماره [شماره چک] و به مبلغ [مبلغ عددی و حروفی چک] ریال، از حساب جاری شماره [شماره حساب جاری] عهده بانک [نام بانک] شعبه [نام شعبه] در وجه اینجانب/موکل [نام و نام خانوادگی شاکی] صادر نموده است.
اینجانب/موکل در تاریخ [تاریخ مراجعه به بانک و اخذ گواهی عدم پرداخت] به منظور وصول وجه چک به بانک محال علیه مراجعه نمودم/نمودند که متاسفانه به دلیل [علت عدم پرداخت ذکر شده در گواهی عدم پرداخت، مثلاً: عدم موجودی کافی]، چک مذکور منتهی به صدور گواهی عدم پرداخت به شماره [شماره گواهی] در تاریخ [تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت] گردید.
با عنایت به اینکه مهلت های قانونی مقرر در ماده ۱۱ قانون صدور چک (مهلت مراجعه به بانک و مهلت طرح شکایت کیفری) رعایت شده است و چک صادره نیز فاقد هرگونه از شرایط مندرج در ماده ۱۳ قانون صدور چک (مانند سفید امضا، مشروط، تضمینی یا بدون تاریخ) می باشد، لذا عمل مشتکی عنه منطبق با بزه صدور چک بلامحل موضوع مواد ۳ و ۷ قانون صدور چک بوده و دارای جنبه کیفری است.
درخواست:
لذا با تقدیم دلایل و منضمات فوق، از محضر محترم مستدعی است:
۱. صدور قرار تأمین خواسته و توقیف کلیه اموال و دارایی های منقول و غیرمنقول مشتکی عنه به میزان وجه چک و کلیه خسارات وارده (شامل خسارت تأخیر تأدیه بر اساس نرخ تورم بانک مرکزی، هزینه های دادرسی و حق الوکاله وکیل) مستنداً به مواد ۱۰۷ و ۱۰۸ قانون آیین دادرسی مدنی و تبصره الحاقی ماده ۲ قانون صدور چک.
۲. تعقیب کیفری مشتکی عنه و صدور حکم بر محکومیت و مجازات نامبرده مستنداً به مواد ۳، ۷ و ۱۰ (در صورت صدور از حساب مسدود) و سایر مواد مرتبط قانون صدور چک.
۳. صدور حکم بر جبران خسارات وارده بر اساس ماده ۱۵ قانون صدور چک.
با تقدیم احترام
[نام و نام خانوادگی شاکی یا وکیل]
[امضاء و تاریخ]
راهنمای تکمیل گام به گام شکواییه
دقت در تکمیل هر بخش از متن شکایت کیفری چک برگشتی ضروری است:
- ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب: نام شهرستان محل بانک محال علیه را ذکر کنید.
- مشخصات شاکی و مشتکی عنه: اطلاعات هویتی و اقامتی (آدرس دقیق و شماره تماس) هر دو طرف باید به طور کامل و صحیح وارد شود. در صورت عدم آگاهی از آدرس دقیق مشتکی عنه، آخرین آدرس موجود (مثلاً آدرس بانکی) را ذکر کنید.
- مشخصات وکیل: اگر وکیل دارید، مشخصات کامل او را درج کنید.
- تاریخ و محل وقوع جرم: تاریخ برگشت خوردن چک (تاریخ گواهی عدم پرداخت) و نام بانک و شعبه محل برگشت را قید کنید.
- میزان خسارت وارده: مبلغ چک را هم به عدد و هم به حروف بنویسید.
- دلایل و منضمات: تمامی مدارکی که در گام دوم جمع آوری کرده اید، به صورت دقیق فهرست کنید و حتماً قید کنید که اصل و کپی مصدق آن ها ضمیمه است.
- شرح ماجرا: این بخش باید شامل توضیحی مختصر و دقیق از چگونگی صدور چک، تاریخ مراجعه به بانک، علت برگشت، و تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت باشد. تأکید بر رعایت مهلت های ۶ ماهه و عدم شمول ماده ۱۳ در این قسمت بسیار مهم است.
- درخواست: خواسته های خود را به وضوح بیان کنید. درخواست تعقیب و مجازات مشتکی عنه و درخواست تأمین خواسته برای توقیف اموال از جمله موارد اصلی است. همچنین، می توانید مطالبه خسارات جانبی مانند تأخیر تأدیه را نیز در همین قسمت مطرح کنید.
نمونه شکواییه با درخواست تامین خواسته و مطالبه خسارات
شکواییه فوق نمونه ای جامع است که هر دو درخواست تعقیب کیفری و تأمین خواسته (برای توقیف اموال) را در خود جای داده است. تأکید بر مواد قانونی مرتبط در هر بخش، اعتبار حقوقی شکواییه را افزایش می دهد و به مرجع قضایی در رسیدگی دقیق تر کمک می کند. ذکر خسارات تاخیر تادیه و هزینه دادرسی در بخش درخواست، به شما امکان می دهد تا این موارد را نیز در همین پرونده کیفری پیگیری کنید.
۶. دادگاه و دادسرای صالح برای رسیدگی و مطالبه خسارات
شناخت دادگاه و دادسرای صالح، از اصول اولیه و ضروری در هر دعوای حقوقی و کیفری است. در خصوص متن شکایت کیفری چک برگشتی نیز این اصل اهمیت ویژه ای دارد تا پرونده در مسیر قانونی صحیح خود قرار گیرد.
صلاحیت محلی دادسرا
بر اساس قانون آیین دادرسی کیفری و رویه قضایی، دادسرای صالح برای رسیدگی به جرم صدور چک بلامحل، دادسرای محل وقوع بانک محال علیه است. به عبارت دیگر، دادسرایی که در حوزه قضایی آن، بانکی که چک را برگشت زده و گواهی عدم پرداخت صادر کرده، واقع شده است، صلاحیت رسیدگی به این جرم را دارد. این موضوع، به منظور سهولت در بررسی مستندات بانکی و دسترسی به اطلاعات مربوطه در محل وقوع جرم تعیین شده است.
امکان طرح درخواست مطالبه وجه چک و خسارات در مرجع کیفری
یکی از مزایای پیگیری کیفری چک برگشتی، امکان مطالبه وجه چک و همچنین خسارات وارده در همان مرجع کیفری است. این امر بر اساس ماده ۱۵ قانون صدور چک و تبصره ماده ۲ همین قانون مجاز شمرده شده است. دارنده چک می تواند ضمن طرح شکایت کیفری، درخواست مطالبه وجه چک و خسارات ناشی از عدم پرداخت را نیز مطرح کند. این خسارات می تواند شامل موارد ذیل باشد:
- اصل وجه چک: مبلغ مندرج در چک که پرداخت نشده است.
- خسارت تأخیر تأدیه: بر مبنای نرخ تورم اعلامی توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، از تاریخ سررسید چک تا زمان وصول آن.
- هزینه های دادرسی: کلیه هزینه هایی که شاکی برای طرح و پیگیری دعوا متحمل شده است.
- حق الوکاله وکیل: در صورتی که شاکی از وکیل استفاده کرده باشد، حق الوکاله وکیل نیز بر اساس تعرفه های قانونی قابل مطالبه است.
درخواست مطالبه وجه و خسارات می تواند از ابتدای طرح شکواییه (همراه با متن شکایت کیفری چک برگشتی) یا حتی پس از صدور حکم مجازات در همان دادگاه صادرکننده حکم، تقدیم شود. این ویژگی، فرآیند را برای دارنده چک ساده تر کرده و نیاز به طرح دعاوی متعدد در مراجع مختلف را از بین می برد.
نحوه محاسبه خسارت تأخیر تأدیه
خسارت تأخیر تأدیه چک، برخلاف دعاوی عادی که ممکن است بر اساس شاخص بانک مرکزی یا نرخ ۱۲ درصد محاسبه شود، در خصوص چک های بانکی بر مبنای نرخ تورم اعلامی توسط بانک مرکزی محاسبه می گردد. این نرخ به صورت سالانه یا ماهانه توسط بانک مرکزی اعلام می شود و ملاک عمل دادگاه ها برای تعیین میزان خسارت تأخیر تأدیه است. هدف از این نوع محاسبه، جبران واقعی قدرت خرید از دست رفته وجه چک به دلیل تورم است.
۷. تامین خواسته و توقیف اموال در شکایت کیفری چک بلامحل
یکی از دغدغه های اصلی دارنده چک برگشتی، احتمال انتقال اموال توسط صادرکننده برای فرار از پرداخت بدهی است. درخواست تأمین خواسته، راهکاری قانونی است که دارنده چک می تواند برای جلوگیری از این امر و حفظ حقوق خود، آن را مطرح کند. تأمین خواسته به معنای توقیف اموال بدهکار پیش از صدور حکم قطعی است.
اهمیت تأمین خواسته
درخواست تأمین خواسته به دارنده چک این امکان را می دهد که پیش از طی شدن کامل فرآیند دادرسی و صدور حکم نهایی، اموال صادرکننده چک را توقیف کند. این اقدام از هرگونه سوءاستفاده احتمالی از سوی بدهکار برای مخفی کردن یا انتقال اموال خود به نام اشخاص دیگر جلوگیری می کند و اطمینان خاطر بیشتری برای وصول طلب در آینده به شاکی می دهد. به همین دلیل، در متن شکایت کیفری چک برگشتی، گنجاندن درخواست تأمین خواسته قویاً توصیه می شود.
شرایط درخواست تأمین خواسته و توضیح معافیت چک از تودیع خسارت احتمالی
شرایط کلی درخواست تأمین خواسته در ماده ۱۰۸ قانون آیین دادرسی مدنی بیان شده است. با این حال، در خصوص اسناد تجاری مانند چک، تسهیلات خاصی پیش بینی شده است:
- دعوا مستند به سند رسمی باشد.
- خواسته در معرض تضییع یا تفریط باشد.
- در مواردی از قبیل اوراق تجاری واخواست شده که به موجب قانون، دادگاه مکلف به قبول درخواست تأمین باشد.
- خواهان، خساراتی را که ممکن است به طرف مقابل وارد آید نقداً به صندوق دادگستری بپردازد (تودیع خسارت احتمالی).
نکته مهم در مورد چک این است که چک مشمول بند ج از ماده ۱۰۸ قانون آیین دادرسی مدنی می باشد. این بدان معناست که گواهی عدم پرداخت چک (که جایگزین واخواست شده است)، به خودی خود مستند محکمی برای تأمین خواسته تلقی می شود. در نتیجه، برخلاف بسیاری از دعاوی دیگر، دارنده چک برای درخواست تأمین خواسته نیاز به تودیع خسارت احتمالی ندارد. این یک مزیت بزرگ برای دارندگان چک است که فرآیند تأمین خواسته را برای آن ها سریع تر و کم هزینه تر می کند.
نحوه ارائه درخواست تأمین خواسته
درخواست تأمین خواسته می تواند همزمان با تقدیم متن شکایت کیفری چک برگشتی به دادسرا، یا در مراحل بعدی دادرسی (چه در دادسرا و چه در دادگاه) ارائه شود. بهتر است این درخواست از همان ابتدا در شکواییه گنجانده شود تا روند توقیف اموال با سرعت بیشتری آغاز گردد. پس از صدور قرار تأمین خواسته توسط مقام قضایی، این قرار به اجرای احکام فرستاده می شود تا نسبت به شناسایی و توقیف اموال مشتکی عنه اقدام شود.
اموال قابل توقیف
تقریباً تمامی اموال و دارایی های صادرکننده چک که ارزش مالی دارند و جزو مستثنیات دین محسوب نمی شوند، قابل توقیف هستند. این اموال می تواند شامل:
- حساب های بانکی و موجودی آن ها
- خودرو، موتورسیکلت و سایر وسایل نقلیه
- املاک و مستغلات (آپارتمان، زمین، مغازه و…)
- سهام شرکت ها و اوراق بهادار
- طلب از اشخاص ثالث
- حقوق دریافتی (البته با رعایت محدودیت های قانونی)
- سایر اموال منقول و غیرمنقول
شناسایی و معرفی اموال مشتکی عنه به اجرای احکام، می تواند سرعت توقیف را به میزان قابل توجهی افزایش دهد. در صورت عدم شناسایی اموال توسط شاکی، اجرای احکام می تواند از طریق استعلام از مراجع مربوطه (مانند اداره ثبت اسناد، راهور، بانک مرکزی و…) نسبت به شناسایی اموال اقدام کند.
۸. مجازات قانونی صادرکننده چک بلامحل
جنبه کیفری چک برگشتی، هدف اصلی بسیاری از دارندگان چک در طرح متن شکایت کیفری چک برگشتی است؛ چرا که مجازات های قانونی می تواند عامل بازدارنده ای برای صادرکنندگان متخلف باشد و آن ها را به پرداخت بدهی خود وادار کند. مجازات های مربوط به صدور چک بلامحل در قانون صدور چک به تفصیل آمده است.
شرح مجازات حبس تعزیری بر اساس مبلغ چک (ماده ۷ قانون صدور چک)
مجازات حبس تعزیری برای صادرکننده چک بلامحل، بسته به مبلغ چک، متفاوت است:
- چنانچه مبلغ مندرج در متن چک کمتر از ۱۰ میلیون ریال باشد: حبس تا حداکثر ۶ ماه.
- چنانچه مبلغ مندرج در متن چک از ۱۰ میلیون ریال تا ۵۰ میلیون ریال باشد: حبس از ۶ ماه تا یک سال.
- چنانچه مبلغ مندرج در متن چک از ۵۰ میلیون ریال بیشتر باشد: حبس از یک سال تا دو سال و ممنوعیت از داشتن دسته چک به مدت دو سال.
نکته مهم این است که اگر صادرکننده چندین فقره چک بلامحل صادر کرده باشد، مجموع مبالغ مندرج در متون چک ها ملاک عمل برای تعیین مجازات خواهد بود. این مجازات ها، صادرکننده را تحت فشار قرار می دهد تا با دارنده چک مصالحه کرده و وجه چک را پرداخت کند.
ممنوعیت از داشتن دسته چک (ماده ۲۲ قانون صدور چک)
علاوه بر مجازات حبس، صادرکننده چک بلامحل ممکن است با مجازات های دیگری نیز مواجه شود. یکی از این مجازات ها، ممنوعیت از داشتن دسته چک است که بر اساس ماده ۲۲ قانون صدور چک، تعیین می شود. این ممنوعیت می تواند به طور موقت یا دائم باشد و به شدت بر فعالیت های مالی و تجاری فرد تأثیر می گذارد.
در صورتی که صادرکننده محکومیت قطعی پیدا کند و مبلغ چک را پرداخت نکند، بانک مرکزی مکلف است دستور ممنوعیت از افتتاح هرگونه حساب و صدور دسته چک جدید را به کلیه بانک ها و مؤسسات اعتباری صادر کند. این ممنوعیت، از طریق سامانه یکپارچه بانک مرکزی به تمامی نهادهای مالی ابلاغ می شود و عملاً فرد را از فعالیت های بانکی مرتبط با چک بازمی دارد.
مجازات خاص صدور چک از حساب مسدود (ماده ۱۰ قانون صدور چک)
همانطور که قبلاً اشاره شد، صدور چک از حساب بانکی مسدود شده، دارای مجازات شدیدتری است. ماده ۱۰ قانون صدور چک تصریح می کند: هر کس با علم به بسته بودن حساب بانکی خود مبادرت به صدور چک نماید، عمل وی در حکم صدور چک بی محل خواهد بود و به حداکثر مجازات مندرج در ماده ۷ محکوم خواهد شد و مجازات تعیین شده غیرقابل تعلیق خواهد بود.
این حکم قانونی نشان دهنده شدت جرم و سوءنیت بالای صادرکننده در این گونه موارد است. غیرقابل تعلیق بودن مجازات، به این معناست که حتی در صورت وجود برخی شرایط مساعد، دادگاه نمی تواند اجرای حکم حبس را معلق کند و فرد محکوم باید دوران حبس را تحمل کند.
عدم تعلیق مجازات در موارد خاص
علاوه بر مورد صدور چک از حساب مسدود، در برخی موارد دیگر نیز ممکن است مجازات صادرکننده چک بلامحل قابل تعلیق نباشد. به عنوان مثال، در صورت تکرار جرم، یا در صورتی که مبلغ چک بسیار بالا باشد و جنبه اخلال در نظام اقتصادی داشته باشد، دادگاه ممکن است تصمیم به عدم تعلیق مجازات بگیرد. این تدابیر قانونی به منظور افزایش اثر بازدارندگی و حفاظت از سلامت مبادلات اقتصادی اتخاذ شده اند.
مجازات صدور چک بلامحل بر اساس مبلغ آن متغیر است؛ از حبس تا ممنوعیت از داشتن دسته چک، و در صورت صدور از حساب مسدود، حداکثر مجازات و عدم تعلیق را در پی خواهد داشت.
نتیجه گیری
پیگیری حقوقی چک برگشتی، به ویژه از طریق طرح شکایت کیفری، یکی از مؤثرترین راه ها برای احقاق حق و مجازات متخلفین است. تنظیم صحیح متن شکایت کیفری چک برگشتی، مستلزم آگاهی کامل از تمامی جزئیات قانونی، مهلت های مقرر، و مستندات لازم است. همانطور که در این مقاله به تفصیل شرح داده شد، از مفهوم جرم صدور چک بلامحل و شرایط تحقق آن تا مراحل گام به گام طرح شکایت، نمونه شکواییه، و مجازات های قانونی، هر گام باید با دقت و تخصص برداشته شود.
رعایت مهلت های شش ماهه برای مراجعه به بانک و سپس طرح شکایت در دادسرا، از اهمیت حیاتی برخوردار است و عدم توجه به آن می تواند جنبه کیفری چک را ساقط کند. همچنین، شناسایی موارد سقوط جنبه کیفری، مانند چک های تضمینی یا سفید امضا، به شما کمک می کند تا از اتلاف وقت و منابع جلوگیری کنید. گنجاندن درخواست تأمین خواسته در شکواییه، اهرمی قدرتمند برای توقیف اموال صادرکننده و تضمین وصول مطالبات شماست.
در نهایت، هرچند این مقاله راهنمایی جامع و کاربردی را ارائه می دهد، اما پیچیدگی های پرونده های حقوقی و کیفری، به ویژه در موارد خاص و دفاعیات متقابل، می تواند چالش برانگیز باشد. لذا، برای اطمینان از پیگیری صحیح و مؤثر حقوق خود و به حداکثر رساندن شانس موفقیت، توصیه می شود در تمامی مراحل از مشاوره وکلای متخصص در زمینه دعاوی چک بهره مند شوید. یک وکیل مجرب می تواند شما را در تنظیم دقیق شکواییه، جمع آوری مدارک، پیگیری پرونده و اتخاذ بهترین استراتژی حقوقی یاری رساند.
تماس با ما / مشاوره تخصصی
برای دریافت مشاوره حقوقی تخصصی در خصوص چک برگشتی، تنظیم شکواییه، پیگیری پرونده و هرگونه سوال حقوقی دیگر، می توانید با وکلای مجرب ما تماس حاصل فرمایید. کارشناسان حقوقی ما آماده پاسخگویی به ابهامات شما و ارائه راهکارهای مؤثر هستند.
برای کسب اطلاعات بیشتر و هماهنگی مشاوره، با شماره های [شماره تماس] تماس حاصل فرمایید یا به آدرس [آدرس وبسایت/دفتر] مراجعه کنید.