نمونه دادخواست فسخ فرزند خواندگی: راهنمای کامل و گام به گام با قالب آماده

فسخ فرزندخواندگی، اقدامی حقوقی است که به موجب آن، رابطه سرپرستی ایجاد شده میان سرپرست و فرزندخوانده، با حکم دادگاه خانواده و بر اساس شرایط مقرر در قانون، به پایان می رسد. این فرآیند، برخلاف تصور عمومی که سرپرستی را یک رابطه دائمی و غیرقابل تغییر می داند، در موارد خاصی امکان پذیر است. در این مقاله به تشریح کامل شرایط، مراحل و آثار حقوقی فسخ سرپرستی و همچنین ارائه یک نمونه دادخواست فسخ فرزند خواندگی جامع و کاربردی خواهیم پرداخت تا راهنمایی مطمئن برای افراد درگیر با این مسئله باشد.

فرزندخواندگی یا همان سرپرستی کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، یک نهاد حقوقی و اجتماعی ارزشمند است که با هدف تأمین نیازهای مادی و معنوی این قشر از جامعه ایجاد شده است. این رابطه، اگرچه از بسیاری جهات شبیه به رابطه والد-فرزندی است، اما تفاوت های بنیادین حقوقی با قرابت نسبی دارد. یکی از مهم ترین این تفاوت ها، امکان فسخ یا ابطال حکم سرپرستی در شرایط خاص است. پیچیدگی های حقوقی این موضوع و تأثیر عمیق آن بر سرنوشت کودک و خانواده، لزوم آگاهی کامل از جوانب مختلف آن را ایجاب می کند. این راهنمای جامع به شما کمک می کند تا با تمامی ابعاد حقوقی، شرایط، مراحل و مدارک مورد نیاز برای تقدیم نمونه دادخواست فسخ فرزند خواندگی آشنا شوید و در نهایت بتوانید با اطمینان و آگاهی کامل نسبت به تنظیم و ارائه دادخواست اقدام کنید. هدف نهایی، توانمندسازی افراد برای پیگیری قانونی این موضوع و کاهش سردرگمی های ناشی از پیچیدگی های حقوقی است.

۱. فسخ فرزندخواندگی چیست و چه تفاوتی با ابطال آن دارد؟

پیش از ورود به جزئیات مربوط به نمونه دادخواست فسخ فرزند خواندگی، ضروری است که با مفاهیم اصلی این حوزه آشنا شویم. در حقوق خانواده، سرپرستی یک رابطه قانونی است که از طریق حکم دادگاه برقرار می شود و هدف آن ایجاد یک خانواده جایگزین برای کودکان نیازمند مراقبت است. این رابطه، با وجود شباهت های زیاد به رابطه خونی، از نظر حقوقی دارای ماهیت متفاوتی است و همین تفاوت ها، امکان «فسخ» یا «ابطال» آن را فراهم می آورد.

۱.۱. تعریف فسخ حکم سرپرستی

فسخ حکم سرپرستی به معنای پایان دادن به آثار حقوقی ناشی از حکم سرپرستی از زمان صدور حکم فسخ به بعد است. به عبارت دیگر، با فسخ، رابطه حقوقی سرپرستی از لحظه صدور رأی دادگاه متوقف می شود و آثاری که پیش از آن ایجاد شده بود، همچنان معتبر باقی می مانند. این امر بدان معناست که فسخ، عطف به ماسبق نمی شود و فقط آینده رابطه را تحت تأثیر قرار می دهد. دلایل متعددی می تواند مبنای درخواست فسخ قرار گیرد که عمدتاً حول محور مصلحت کودک و عدم رعایت شرایط قانونی توسط سرپرست یا بروز مشکلات حاد در رابطه سرپرستی می چرخد.

۱.۲. تفاوت فسخ و ابطال فرزندخواندگی

با وجود شباهت ظاهری، میان فسخ و ابطال حکم سرپرستی تفاوت های کلیدی وجود دارد:

• ابطال: ابطال به معنای بی اعتبار کردن یک عمل حقوقی از ابتدا است، به گونه ای که گویی هرگز واقع نشده است. در مورد فرزندخواندگی، اگر حکم سرپرستی از ابتدا به دلیل عدم رعایت شرایط اساسی و شکلی مقرر در قانون صادر شده باشد (مثلاً، اطلاعات نادرست ارائه شده باشد که در صورت کشف، منجر به عدم صدور حکم می شد)، ممکن است دادگاه حکم به ابطال سرپرستی صادر کند. ابطال باعث می شود که تمامی آثار حقوقی از زمان صدور حکم اولیه سرپرستی از بین برود.
• فسخ: همانطور که ذکر شد، فسخ به معنای پایان دادن به رابطه حقوقی از زمان حال به بعد است. دلایل فسخ معمولاً در طول مدت سرپرستی حادث می شوند و بر صحت اولیه حکم خللی وارد نمی آورند، بلکه شرایط جدیدی پیش آمده که ادامه رابطه را ناممکن یا مضر به حال کودک می سازد. قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست (مصوب ۱۳۹۲) به طور عمده به شرایط فسخ حکم سرپرستی می پردازد.

۱.۳. مبنای اصلی تصمیم دادگاه

در هر دو مورد فسخ و ابطال، و به طور کلی در تمامی دعاوی مربوط به کودکان، مصلحت کودک به عنوان معیار اصلی و overriding در تصمیم گیری قاضی شناخته می شود. دادگاه همواره بالاترین اولویت را به حفظ منافع، سلامت جسمی و روانی، تربیت و آینده کودک می دهد. تمامی ادله و شواهد ارائه شده باید در راستای اثبات این مصلحت باشد و دادگاه با در نظر گرفتن نظر کارشناسی سازمان بهزیستی و سایر متخصصین، بهترین تصمیم را برای کودک اتخاذ خواهد کرد.

۲. موارد و شرایط قانونی فسخ حکم سرپرستی فرزندخواندگی (مستند به قانون ۱۳۹۲)

قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست (مصوب ۱۳۹۲) در ماده ۲۵ خود به صراحت، موارد فسخ حکم سرپرستی را مشخص کرده است. این موارد، چارچوب قانونی را برای نمونه دادخواست فسخ فرزند خواندگی تعیین می کنند و خواهان باید دلایل خود را مستند به یکی از این بندها ارائه نماید. آگاهی دقیق از این موارد برای هر فردی که قصد فسخ سرپرستی را دارد، حیاتی است.

۲.۱. انتفای هر یک از شرایط مقرر در ماده ۶ قانون

یکی از مهم ترین دلایل فسخ حکم سرپرستی، از بین رفتن شرایطی است که در زمان صدور حکم، سرپرست می بایست آن ها را دارا می بود. ماده ۶ قانون مذکور، شرایط لازم برای درخواست کنندگان سرپرستی را برشمرده است. اگر هر یک از این شرایط پس از صدور حکم سرپرستی منتفی شود، دادگاه می تواند حکم سرپرستی را فسخ کند.

۲.۱.۱. عدم تقید سرپرست به انجام واجبات یا ترک محرمات

تقید به انجام واجبات دینی و ترک محرمات، از جمله شرایط اخلاقی و اعتقادی است که برای سرپرستان در نظر گرفته شده است. اگر سرپرست پس از اخذ حکم، در انجام واجبات دینی خود کوتاهی کند یا مرتکب محرمات شود، به نحوی که این اعمال بر تربیت و مصلحت کودک تأثیر منفی بگذارد، می تواند مبنای فسخ حکم سرپرستی قرار گیرد. تشخیص این امر معمولاً با نظر کارشناسی سازمان بهزیستی و بررسی شواهد توسط دادگاه صورت می گیرد.

۲.۱.۲. محکومیت جزایی موثر سرپرست

چنانچه سرپرست به دلیل ارتکاب جرمی، محکومیت جزایی مؤثر پیدا کند (مانند جرائم مرتبط با خشونت، مواد مخدر، یا جرائمی که سلامت اخلاقی و تربیتی کودک را به خطر می اندازند)، این امر می تواند منجر به فسخ حکم سرپرستی شود. منظور از محکومیت مؤثر، محکومیت هایی است که مطابق قانون مجازات اسلامی، در سوابق کیفری فرد درج می شود و دارای تبعات قانونی است.

۲.۱.۳. عدم تمکن مالی کافی سرپرست

توانایی مالی سرپرست برای تأمین هزینه های نگهداری، تربیت و تحصیل کودک از شروط اساسی سرپرستی است. اگر سرپرست پس از صدور حکم، دچار ورشکستگی یا ناتوانی مالی شود و نتواند از عهده این تعهدات برآید، به نحوی که مصلحت کودک به خطر افتد، دادگاه می تواند حکم را فسخ کند. دادگاه با بررسی مستندات مالی و گزارش مددکار اجتماعی، وضعیت تمکن مالی سرپرست را ارزیابی می کند.

۲.۱.۴. حجر سرپرست (جنون یا سفه)

حجر به معنای عدم صلاحیت قانونی برای اداره امور مالی یا شخصی است. اگر سرپرست پس از صدور حکم، دچار جنون (اختلالات شدید روانی) یا سفه (عدم توانایی در تشخیص منافع و مصالح مالی خود) شود، قادر به ایفای وظایف سرپرستی نخواهد بود و حکم سرپرستی قابل فسخ است. این وضعیت با نظریه کارشناسی پزشکی قانونی احراز می شود.

۲.۱.۵. عدم سلامت جسمی یا روانی لازم سرپرست

سلامت جسمی و روانی سرپرست برای نگهداری و تربیت کودک ضروری است. ابتلای سرپرست به بیماری های جسمی یا روانی مزمن و ناتوان کننده که او را از ایفای وظایف سرپرستی بازمی دارد، می تواند منجر به فسخ حکم شود. تأکید این بند بر توانایی عملی سرپرست برای مراقبت از کودک است.

۲.۱.۶. اعتیاد سرپرست به مواد مخدر، روانگردان یا الکل

اعتیاد سرپرست به مواد مخدر، روانگردان یا الکل از جمله مواردی است که سلامت و امنیت روانی و جسمی کودک را به شدت تهدید می کند. در صورت احراز چنین اعتیادی، با تشخیص مراجع ذی صلاح و گزارش های مربوطه، حکم سرپرستی قابل فسخ خواهد بود.

۲.۱.۷. عدم صلاحیت اخلاقی سرپرست

صلاحیت اخلاقی از جمله شرایط عمومی و بسیار مهم برای سرپرستی است. اگر سرپرست پس از صدور حکم، دچار رفتارهای غیراخلاقی شود که بر تربیت و محیط زندگی کودک تأثیر منفی می گذارد، دادگاه با بررسی شواهد و گزارش های بهزیستی، می تواند نسبت به فسخ حکم اقدام کند.

۲.۱.۸. ابتلای سرپرست به بیماری های واگیر یا صعب العلاج

ابتلا به بیماری های واگیر خطرناک یا بیماری های صعب العلاج که سلامت کودک را به خطر می اندازد یا مانع از نگهداری و تربیت صحیح او می شود، می تواند دلیلی برای فسخ حکم سرپرستی باشد. این مورد نیز باید با تأیید پزشکان متخصص و نظر دادگاه همراه باشد.

۲.۱.۹. تغییر در اعتقاد دینی سرپرست

ماده ۶ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، اعتقاد به یکی از ادیان مصرح در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و رعایت اشتراکات دینی میان سرپرست و افراد تحت سرپرستی را الزامی می داند. در صورتی که این شرط اعتقادی تغییر یابد و مصلحت کودک ایجاب کند، حکم سرپرستی ممکن است فسخ شود. البته تبصره ۱ ماده ۶ اشاره دارد که دادگاه می تواند با رعایت مصلحت کودک و نوجوان غیرمسلمان، سرپرستی وی را به درخواست کنندگان مسلمان بسپارد.

۲.۲. تقاضای سرپرست به دلیل سوء رفتار غیرقابل تحمل کودک یا نوجوان (بند ب ماده ۲۵)

در برخی موارد، ممکن است کودک یا نوجوان تحت سرپرستی، دچار سوء رفتارهایی شود که ادامه زندگی مشترک را برای سرپرست یا سرپرستان بسیار دشوار و حتی غیرقابل تحمل سازد. در چنین شرایطی، سرپرست یا سرپرستان می توانند با ارائه دلیل و مدرک به دادگاه خانواده، تقاضای فسخ حکم سرپرستی را مطرح کنند. مفهوم غیرقابل تحمل در این بند، نیاز به اثبات دارد و معمولاً با ارائه گزارش های کارشناسی روانشناسی، مشاوره و مددکاری اجتماعی مورد بررسی قرار می گیرد. مثال هایی از این سوء رفتارها می تواند شامل پرخاشگری شدید، اعتیاد کودک، فرار از منزل، ارتکاب جرائم توسط کودک یا رفتارهای تهدیدکننده برای سایر اعضای خانواده باشد که نشان دهنده یک بحران جدی در رابطه سرپرستی است.

۲.۳. توافق طفل پس از رشد با سرپرست (بند ج ماده ۲۵)

این بند، به حق تصمیم گیری کودک پس از رسیدن به سن رشد (هجده سال تمام شمسی) اشاره دارد. اگر فرزندخوانده پس از رسیدن به سن بلوغ و رشد عقلی، تصمیم به فسخ رابطه سرپرستی بگیرد و سرپرست نیز با این درخواست موافق باشد، می تواند با توافق طرفین و تأیید دادگاه، حکم سرپرستی فسخ شود. در این حالت نیز دادگاه با بررسی مصلحت کودک، خصوصاً با توجه به استقلال و توانایی تصمیم گیری او، به این توافق ترتیب اثر می دهد. این بند نشان دهنده اهمیت نظر فرزندخوانده در مراحل پایانی سرپرستی است.

۲.۴. مشخص شدن و احراز صلاحیت والدین واقعی یا جد پدری (بند د ماده ۲۵)

یکی از مواردی که منجر به فسخ سرپرستی می شود، مشخص شدن و احراز صلاحیت والدین واقعی یا جد پدری کودک یا نوجوان است. در این شرایط، اولویت با بازگشت کودک به خانواده اصلی خود است، به شرطی که والدین واقعی یا جد پدری، صلاحیت لازم برای سرپرستی را داشته باشند. حتی اگر این صلاحیت اولیه به طور کامل وجود نداشته باشد، دادگاه می تواند با ضم امین یا ناظر از سوی دادگاه، زمینه را برای بازگشت کودک به خانواده اصلی فراهم آورد. در این بند نیز، مصلحت کودک، به عنوان مهم ترین معیار مورد توجه دادگاه قرار می گیرد. دادگاه با اخذ نظر سازمان بهزیستی و بررسی دقیق وضعیت خانواده واقعی، تصمیم نهایی را اتخاذ می کند.

۲.۵. ازدواج سرپرست و تصمیم دادگاه (ماده ۲۶ قانون)

بر اساس ماده ۲۶ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، هرگاه سرپرست (خواه سرپرست منحصر یا یکی از زوجین سرپرست) قصد ازدواج مجدد داشته باشد، مکلف است مشخصات فرد مورد نظر را به دادگاه صالح اعلام نماید. سازمان بهزیستی نیز پس از اطلاع از وقوع ازدواج، گزارش آن را به دادگاه اعلام می کند. دادگاه با بررسی شرایط جدید، تصمیم می گیرد که آیا سرپرستی می تواند به صورت مشترک ادامه یابد یا اینکه لازم است حکم سرپرستی فسخ شود. در این مورد نیز، اولویت با مصلحت کودک است و دادگاه با در نظر گرفتن تمامی جوانب، بهترین تصمیم را اتخاذ می کند.

تبصره ماده ۲۶ این قانون به صراحت ممنوعیت ازدواج سرپرست با فرزندخوانده را اعلام می دارد، مگر آنکه دادگاه صالح پس از اخذ نظر مشورتی سازمان بهزیستی، این امر را به مصلحت فرزندخوانده تشخیص دهد. این تبصره نشان دهنده حساسیت قانونگذار نسبت به جلوگیری از هرگونه سوء استفاده از رابطه سرپرستی است.

۳. مراجع صالح برای رسیدگی به دادخواست فسخ فرزندخواندگی

شناخت مرجع صالح برای رسیدگی به نمونه دادخواست فسخ فرزند خواندگی، گام اول در پیگیری قانونی این موضوع است. بدون طرح دعوا در مرجع صحیح، دادخواست با ایراد مواجه شده و روند رسیدگی به تأخیر خواهد افتاد.

مرجع اصلی و صالح برای رسیدگی به تمامی دعاوی مربوط به فرزندخواندگی، از جمله فسخ حکم سرپرستی، دادگاه خانواده است. این دادگاه به دلیل ماهیت تخصصی خود در امور مربوط به خانواده، بهترین مرجع برای رسیدگی به این دست پرونده ها محسوب می شود. از نظر صلاحیت محلی، معمولاً دادگاهی که محل اقامت خواهان (فرد درخواست کننده فسخ) است، صالح به رسیدگی خواهد بود.

علاوه بر دادگاه خانواده، نهادهای دیگری نیز در این فرآیند نقش کلیدی دارند:

• سازمان بهزیستی: این سازمان به عنوان متولی امور کودکان بی سرپرست و بدسرپرست، نقش نظارتی و کارشناسی بسیار مهمی در طول مدت سرپرستی و همچنین در فرآیند فسخ آن ایفا می کند. دادگاه در تمامی مراحل، خصوصاً قبل از صدور حکم فسخ، موظف به اخذ نظر کارشناسی سازمان بهزیستی است. گزارش های مددکاران اجتماعی و روانشناسان این سازمان، بخش مهمی از مستندات پرونده را تشکیل می دهد.
• دادستان: دادستان به عنوان مدعی العموم و حافظ حقوق عمومی، خصوصاً حقوق کودکان، در پرونده های مربوط به سرپرستی و فسخ آن نقش فعال دارد. ماده ۲۴ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست صراحتاً بیان می دارد که «دادستان و سازمان درصورتی که ضرورت فسخ حکم سرپرستی را احراز نمایند، مراتب را به دادگاه صالح اعلام می کنند.» این بدان معناست که حتی بدون درخواست سرپرست یا فرزندخوانده، دادستان می تواند به دلیل احراز مصلحت کودک، تقاضای فسخ سرپرستی را از دادگاه بنماید.

۴. مراحل و فرآیند تقدیم دادخواست فسخ فرزندخواندگی

تقدیم نمونه دادخواست فسخ فرزند خواندگی، یک فرآیند حقوقی است که نیازمند رعایت مراحل مشخصی است. آگاهی از این مراحل به شما کمک می کند تا با آمادگی کامل و به صورت اصولی، پیگیری حقوقی خود را انجام دهید.

1. جمع آوری مدارک و مستندات: اولین گام، جمع آوری تمامی مدارک لازم برای اثبات ادعای شما است. این مدارک شامل رونوشت حکم سرپرستی، شناسنامه، کارت ملی، و هرگونه مدرک دیگری مانند گواهی پزشکی، گزارش مددکار اجتماعی، استشهادیه، مدارک مربوط به اعتیاد، سوابق محکومیت کیفری سرپرست یا فرزندخوانده و مدارک هویتی والدین واقعی (در صورت مشخص شدن) می شود. هرچه مستندات شما قوی تر و کامل تر باشد، شانس موفقیت در پرونده بیشتر خواهد بود.
2. تنظیم دادخواست: پس از جمع آوری مدارک، باید نمونه دادخواست فسخ فرزند خواندگی را به دقت تنظیم کنید. این دادخواست باید شامل مشخصات کامل خواهان و خوانده، خواسته (فسخ حکم سرپرستی)، و شرح کامل و مستدل دلایل فسخ با استناد به مواد قانونی مربوطه باشد. نگارش صحیح و حقوقی دادخواست از اهمیت بالایی برخوردار است و بهتر است در این مرحله از مشاوره وکیل متخصص خانواده بهره مند شوید.
3. ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: امروزه تمامی دادخواست ها از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت می شوند. پس از تنظیم دادخواست، باید با همراه داشتن مدارک شناسایی و مستندات، به یکی از این دفاتر مراجعه کرده و دادخواست خود را به همراه پیوست ها ثبت نمایید. در این مرحله هزینه های دادرسی نیز پرداخت می شود.
4. ارجاع به شعبه دادگاه خانواده: پس از ثبت، دادخواست شما به صورت سیستمی به یکی از شعب دادگاه خانواده محل اقامت خواهان ارجاع داده می شود. شماره پرونده و شعبه مربوطه به شما ابلاغ خواهد شد.
5. تشکیل جلسه رسیدگی و ارائه دلایل: دادگاه پس از تعیین وقت رسیدگی، طرفین دعوا را برای حضور در جلسه احضار می کند. در این جلسه، خواهان و خوانده فرصت خواهند داشت تا دلایل و مستندات خود را ارائه دهند و از ادعاهای خود دفاع کنند. دادگاه ممکن است نیاز به ارجاع پرونده به کارشناسی (مثلاً روانشناسی، مددکاری اجتماعی یا پزشکی قانونی) داشته باشد.
6. صدور رأی و اعتراض احتمالی: پس از بررسی تمامی جوانب، شنیدن اظهارات طرفین و اخذ نظرات کارشناسی، دادگاه رأی خود را صادر می کند. این رأی می تواند مبنی بر فسخ حکم سرپرستی یا رد دادخواست باشد. در صورت عدم رضایت هر یک از طرفین، امکان اعتراض و تجدیدنظرخواهی در مراجع بالاتر قضایی (دادگاه تجدیدنظر استان) وجود دارد.
7. ابلاغ رأی به ثبت احوال و بهزیستی: پس از قطعیت رأی مبنی بر فسخ سرپرستی، مفاد حکم به اداره ثبت احوال و سازمان بهزیستی ابلاغ می شود تا اقدامات لازم از جمله تعیین تکلیف وضعیت سجلی کودک و برنامه ریزی برای سرپرستی جدید انجام گیرد.

۵. مدارک لازم برای ارائه دادخواست فسخ فرزندخواندگی

جمع آوری دقیق و کامل مدارک لازم، یکی از گام های اساسی و حیاتی در فرآیند تقدیم نمونه دادخواست فسخ فرزند خواندگی است. نقص در مدارک می تواند موجب تأخیر در رسیدگی یا حتی رد دادخواست شود. مدارک اصلی که معمولاً برای این منظور نیاز است، عبارتند از:

• تصویر مصدق شناسنامه و کارت ملی خواهان و خوانده: این مدارک برای احراز هویت طرفین دعوا ضروری است.
• رونوشت حکم قطعی سرپرستی (فرزندخواندگی): مهم ترین مدرک در این پرونده، کپی برابر اصل حکم اولیه سرپرستی است که دادگاه خانواده صادر کرده بود. این حکم مبنای رابطه حقوقی مورد مناقشه است.
• سایر مستندات اثبات کننده ادعا: بسته به دلیل فسخ که در نمونه دادخواست فسخ فرزند خواندگی مطرح می شود، مدارک زیر می تواند مورد نیاز باشد:
  • گواهی پزشکی: برای اثبات بیماری های جسمی یا روانی سرپرست یا فرزندخوانده، یا اعتیاد.
  • گزارش مددکار اجتماعی سازمان بهزیستی: گزارش های رسمی سازمان بهزیستی در مورد وضعیت کودک، سرپرست و خانواده، نقش تعیین کننده ای در تصمیم دادگاه دارد.
  • استشهادیه: در مواردی که نیاز به اثبات سوء رفتار، عدم صلاحیت اخلاقی یا هر واقعیت دیگری باشد، استشهادیه شهود می تواند به عنوان مدرک تکمیلی ارائه شود.
  • مدارک مربوط به اعتیاد: شامل آزمایشات پزشکی، گواهی مراکز ترک اعتیاد و…
  • سوابق محکومیت جزایی: ارائه گواهی عدم سوء پیشینه یا مستندات مربوط به محکومیت های مؤثر.
  • مدارک هویتی والدین واقعی: در صورت مشخص شدن والدین واقعی، مدارک شناسایی آن ها و مستندات اثبات رابطه نسبی.
  • مدارک اثبات عدم تمکن مالی: شامل گواهی های بانکی، مدارک مالیاتی، استشهاد از افراد مطلع و…
  • نظرات کارشناسی: نظرات کارشناسان روانشناسی یا مشاوره در مورد وضعیت روحی و روانی کودک یا سرپرست.
• وکالت نامه (در صورت وجود وکیل): اگر از طریق وکیل دادگستری اقدام می کنید، ارائه وکالت نامه رسمی ضروری است.

توصیه می شود قبل از اقدام، لیست دقیق مدارک را با وکیل خود یا کارشناسان حقوقی سازمان بهزیستی هماهنگ کنید تا هیچ کم و کاستی در پرونده شما وجود نداشته باشد.

۶. نمونه دادخواست فسخ فرزند خواندگی

همانطور که قبلاً اشاره شد، بخش مهمی از این مقاله ارائه یک نمونه دادخواست فسخ فرزند خواندگی است که کاربران بتوانند از آن به عنوان یک قالب عملی و راهنما استفاده کنند. این نمونه، یک قالب کلی است و باید با توجه به جزئیات پرونده شما تکمیل و تنظیم شود.

بسمه تعالی
دادخواست

خواهان:
نام: [نام خواهان]
نام خانوادگی: [نام خانوادگی خواهان]
نام پدر: [نام پدر خواهان]
کد ملی: [کد ملی خواهان]
شغل: [شغل خواهان]
آدرس: [آدرس کامل و دقیق خواهان]

خوانده:
نام: [نام خوانده (فرزندخوانده یا سرپرست دیگر)]
نام خانوادگی: [نام خانوادگی خوانده]
نام پدر: [نام پدر خوانده]
کد ملی: [کد ملی خوانده]
شغل: [شغل خوانده]
آدرس: [آدرس کامل و دقیق خوانده]

وکیل (در صورت وجود):
[نام و نام خانوادگی وکیل، شماره پروانه، آدرس وکیل]

خواسته:
صدور حکم بر فسخ حکم سرپرستی فرزندخواندگی به شماره [شماره پرونده حکم اولیه سرپرستی] مورخ [تاریخ صدور حکم اولیه سرپرستی] صادره از شعبه [شماره شعبه] دادگاه خانواده [نام شهرستان]

دلایل و منضمات:
۱. رونوشت مصدق حکم قطعی سرپرستی شماره [شماره پرونده حکم اولیه سرپرستی]
۲. تصویر مصدق شناسنامه و کارت ملی خواهان
۳. تصویر مصدق شناسنامه و کارت ملی خوانده
۴. [ذکر سایر مدارک اثبات کننده ادعا، مانند: گواهی پزشکی، گزارش مددکار اجتماعی بهزیستی، استشهادیه، مستندات محکومیت جزایی، مدارک هویتی والدین واقعی (در صورت لزوم)، نظریه کارشناسی روانشناسی و ...]
۵. [وکالت نامه (در صورت وجود وکیل)]

شرح خواسته:
احتراماً به استحضار عالی می رساند:
۱. اینجانب [نام خواهان] به موجب حکم سرپرستی شماره [شماره پرونده حکم اولیه سرپرستی] مورخ [تاریخ صدور حکم اولیه سرپرستی] صادره از شعبه [شماره شعبه] دادگاه خانواده [نام شهرستان]، سرپرستی کودک/نوجوان [نام و نام خانوادگی فرزندخوانده] را برعهده گرفته ام. (رونوشت مصدق حکم پیوست دادخواست تقدیم می گردد.)
۲. متاسفانه پس از گذشت [مدت زمان] از تاریخ صدور حکم سرپرستی، شرایطی پدید آمده که ادامه این رابطه حقوقی را به صلاح مصلحت فرزندخوانده و یا غیرقابل تحمل برای اینجانب می سازد.
۳. [در این قسمت باید با جزئیات کامل و مستدل، دلایل درخواست فسخ را شرح دهید و به مواد قانونی مرتبط استناد کنید. بر اساس بندهای ماده ۲۵ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست مصوب ۱۳۹۲، دلایل را تبیین نمایید.]

   مثال هایی برای شرح خواسته:
   *   اگر دلیل، انتفای شرایط ماده ۶ باشد: خوانده محترم، آقای/خانم [نام سرپرست] که طبق حکم مذکور سرپرستی طفل/نوجوان را برعهده داشتند، متاسفانه در حال حاضر واجد شرایط مقرر در ماده ۶ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست نمی باشند. ایشان به دلیل [ذکر دقیق دلیل، مثلاً: ابتلا به اعتیاد شدید به مواد مخدر که سلامت و تربیت کودک را به شدت تهدید می کند، یا: محکومیت قطعی به جرم... که منجر به سلب صلاحیت اخلاقی ایشان گردیده است]، شرایط نگهداری و تربیت مناسب طفل را از دست داده اند. لذا با استناد به بند «الف» ماده ۲۵ قانون فوق الذکر، تقاضای فسخ حکم سرپرستی و اتخاذ تصمیم مقتضی در خصوص سرپرستی طفل را دارم. (مدارک اثبات اعتیاد/محکومیت پیوست می باشد.)
   *   اگر دلیل، سوء رفتار غیرقابل تحمل کودک باشد: پس از گذشت [مدت زمان] از سرپرستی، طفل/نوجوان [نام فرزندخوانده] دچار سوء رفتارهای شدید و غیرقابل تحملی گردیده که ادامه زندگی مشترک را برای اینجانب/ما ناممکن ساخته است. این سوء رفتارها شامل [ذکر دقیق سوء رفتارها، مثلاً: پرخاشگری های شدید و مکرر، فرار از منزل، اعتیاد به مواد...، ارتکاب بزه] می باشد. این وضعیت منجر به [توضیح عواقب، مثلاً: به هم خوردن آرامش روانی خانواده، عدم امکان تربیت صحیح، به خطر افتادن امنیت] شده است. لذا با استناد به بند «ب» ماده ۲۵ قانون مذکور و با توجه به گزارش های مشاوره و مددکاری پیوست، تقاضای فسخ حکم سرپرستی را دارم.
   *   اگر دلیل، مشخص شدن والدین واقعی باشد: اخیراً و پس از صدور حکم سرپرستی، پدر/مادر/جد پدری واقعی طفل/نوجوان به نام [نام و نام خانوادگی والدین واقعی] مشخص شده اند و ایشان با احراز صلاحیت لازم، تقاضای استرداد طفل/نوجوان را دارند. (مدارک شناسایی و اثبات صلاحیت ایشان پیوست می باشد.) لذا با توجه به اولویت والدین واقعی و با استناد به بند «د» ماده ۲۵ قانون فوق الذکر، تقاضای فسخ حکم سرپرستی و رسیدگی به امر سرپرستی طفل توسط والدین واقعی را دارم.
   *   اگر دلیل، توافق طفل پس از رشد باشد: طفل/نوجوان [نام فرزندخوانده] که اکنون به سن رشد (هجده سال تمام شمسی) رسیده است، با توافق اینجانب/ما (سرپرست/سرپرستان)، تقاضای فسخ حکم سرپرستی را دارد و این توافق در راستای مصلحت وی تشخیص داده شده است. (توافق نامه کتبی پیوست می باشد.) لذا با استناد به بند «ج» ماده ۲۵ قانون یاد شده، تقاضای صدور حکم بر فسخ سرپرستی را دارم.

۴. با عنایت به موارد معروضه و مستندات پیوست، از محضر دادگاه محترم استدعا دارم که پس از جلب نظر کارشناسی سازمان بهزیستی و سایر کارشناسان لازم، حکم شایسته مبنی بر فسخ حکم سرپرستی فوق الذکر را صادر فرمایند.

امضا خواهان: [امضای خواهان]
تاریخ: [تاریخ تنظیم دادخواست]
شماره ملی خواهان: [کد ملی خواهان]

نکات کلیدی در تکمیل دادخواست:

• وضوح و اختصار در شرح خواسته: شرح خواسته باید کامل، اما به دور از اطناب و گنگ گویی باشد. باید به روشنی بیان کنید که چرا درخواست فسخ دارید.
• استناد دقیق به ماده و بند قانونی مربوطه: حتماً به ماده و بند مشخصی از قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست (مصوب ۱۳۹۲) که ادعای شما بر آن مبتنی است، اشاره کنید.
• ارائه مستندات قوی و قابل اثبات: بدون مدرک معتبر، اثبات ادعا بسیار دشوار است. سعی کنید تمامی ادعاهای خود را با اسناد و مدارک محکمه پسند پشتیبانی کنید.
• لزوم درج شماره پرونده و مشخصات دقیق حکم سرپرستی اولیه: این اطلاعات برای شناسایی پرونده سرپرستی اولیه توسط دادگاه ضروری است.
• مشاوره با وکیل: با توجه به حساسیت موضوع و پیچیدگی های حقوقی، قویاً توصیه می شود که تنظیم و تقدیم دادخواست با مشاوره یا توسط وکیل متخصص خانواده صورت گیرد. وکیل می تواند بهترین راهکار را برای اثبات دلایل شما ارائه دهد و از حقوق شما دفاع کند.

۷. آثار حقوقی فسخ فرزندخواندگی

فسخ حکم سرپرستی، به طور طبیعی آثار حقوقی مهمی در پی دارد که بر وضعیت حقوقی و اجتماعی فرزندخوانده و سرپرست تأثیر می گذارد. درک این آثار برای تمامی ذی نفعان این فرآیند ضروری است.

۷.۱. قطع رابطه حقوقی سرپرستی

مهم ترین اثر فسخ، قطع رابطه حقوقی سرپرستی است. با صدور حکم قطعی فسخ، تمامی حقوق و تکالیف متقابل میان سرپرست و فرزندخوانده که به موجب حکم اولیه سرپرستی ایجاد شده بود، از زمان فسخ به بعد از بین می رود. این بدان معناست که سرپرست دیگر تکلیفی در قبال نگهداری، تربیت و نفقه فرزندخوانده ندارد و فرزندخوانده نیز تکالیف مربوط به احترام و اطاعت از سرپرست را نخواهد داشت. البته، این قطع رابطه به معنای از بین رفتن کامل ارتباط عاطفی نیست و در صورت صلاحدید و توافق طرفین، ارتباطات می تواند ادامه یابد.

۷.۲. وضعیت نام خانوادگی و اسناد سجلی (ماده ۲۷ قانون)

یکی از دغدغه های اصلی پس از فسخ سرپرستی، وضعیت نام خانوادگی و اسناد سجلی فرزندخوانده است. ماده ۲۷ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست تصریح می کند: در صورت فسخ حکم سرپرستی تا زمان تعیین سرپرست یا سرپرستان جدید تغییری در مشخصات سجلی فرد تحت سرپرستی صورت نخواهد گرفت. این بدان معناست که نام خانوادگی و سایر مشخصات سجلی فرزندخوانده بلافاصله پس از فسخ، تغییر نمی کند. تغییرات در شناسنامه و اسناد سجلی، منوط به تعیین سرپرست جدید برای کودک یا بازگشت او به خانواده اصلی و انجام فرآیندهای قانونی مربوطه خواهد بود.

۷.۳. حضانت و نفقه فرزند پس از فسخ

پس از فسخ حکم سرپرستی، دادگاه مکلف است در مورد حضانت و نفقه فرزند تصمیم گیری کند. مصلحت کودک در این مرحله نیز، مبنای اصلی تصمیم گیری دادگاه است. گزینه های پیش رو عبارتند از:

• بازگرداندن به خانواده اصلی: در صورتی که والدین واقعی یا جد پدری کودک مشخص شده باشند و صلاحیت لازم را برای نگهداری و تربیت کودک داشته باشند، دادگاه ممکن است حکم به بازگشت کودک به خانواده اصلی صادر کند.
• تعیین سرپرست جدید: اگر بازگشت به خانواده اصلی امکان پذیر نباشد یا به مصلحت کودک نباشد، دادگاه با همکاری سازمان بهزیستی، اقدام به تعیین سرپرست جدید برای کودک می کند.
• حضانت موقت و سپردن به بهزیستی: تا زمان تعیین تکلیف نهایی، ممکن است حضانت موقت به سازمان بهزیستی سپرده شود.

تکلیف نفقه نیز بر عهده کسی خواهد بود که حضانت کودک را بر عهده می گیرد، یا در صورت لزوم، دادگاه تصمیمات مقتضی را در این خصوص اتخاذ خواهد کرد.

۷.۴. ارث

رابطه سرپرستی، برخلاف رابطه نسبی، موجب ایجاد رابطه ارث نمی شود. فرزندخوانده از سرپرست خود ارث نمی برد و با فسخ حکم سرپرستی نیز این وضعیت تغییری نمی کند. مگر اینکه سرپرست به نفع فرزندخوانده وصیت کرده باشد. همچنین، فرزندخوانده از والدین واقعی خود ارث می برد و فسخ سرپرستی بر این حق تأثیری ندارد.

۷.۵. بازگشت به سازمان بهزیستی

در صورتی که پس از فسخ سرپرستی، شرایط لازم برای بازگشت کودک به خانواده اصلی فراهم نباشد و یا سرپرست جدیدی نیز برای او تعیین نشود، کودک یا نوجوان به سازمان بهزیستی بازگردانده می شود تا تحت حمایت و مراقبت این سازمان قرار گیرد و برای او سرپرستی جدیدی در آینده پیدا شود. سازمان بهزیستی در تمامی این مراحل وظیفه حمایت از حقوق و مصلحت کودک را بر عهده دارد.

۸. نکات مهم و توصیه های حقوقی پایانی

فرآیند فسخ فرزندخواندگی، همانند تمامی دعاوی حقوقی مرتبط با خانواده و کودکان، دارای ظرافت ها و پیچیدگی های خاص خود است. برای حصول بهترین نتیجه و حفظ مصلحت کودک، توجه به نکات و توصیه های حقوقی زیر از اهمیت بالایی برخوردار است:

• ضرورت مشاوره با وکیل متخصص خانواده: با توجه به تخصصی بودن موضوع و نیاز به آشنایی کامل با قوانین و رویه های قضایی، قویاً توصیه می شود قبل از هرگونه اقدامی، با یک وکیل متخصص در امور خانواده مشاوره نمایید. وکیل می تواند شما را در جمع آوری مدارک، تنظیم نمونه دادخواست فسخ فرزند خواندگی، ارائه دلایل در دادگاه و پیگیری مراحل دادرسی یاری رساند.
• اهمیت جمع آوری مدارک و مستندات قوی قبل از اقدام: اثبات دلایل فسخ در دادگاه نیازمند ارائه مدارک و مستندات معتبر و قوی است. پیش از تقدیم دادخواست، تمامی شواهد و اسناد مربوطه را به دقت جمع آوری و آماده کنید. مدارک ناقص می تواند روند رسیدگی را طولانی تر کرده یا حتی منجر به رد درخواست شود.
• تاکید مجدد بر اولویت مصلحت کودک در تمامی تصمیمات دادگاه: قانونگذار و سیستم قضایی ایران، همواره مصلحت کودک را بالاترین اولویت در تمامی تصمیمات مربوط به او می داند. تمامی ادله و درخواست ها باید در راستای حفظ منافع عالیه کودک باشد. دادگاه حتی در صورت موافقت طرفین نیز، اگر تشخیص دهد که فسخ سرپرستی به ضرر کودک است، ممکن است با آن مخالفت کند.
• پرهیز از اقدامات خودسرانه و غیرقانونی: هرگونه اقدام خودسرانه، مانند اخراج کودک از منزل یا قطع ناگهانی ارتباط، علاوه بر اینکه غیرقانونی است، می تواند عواقب حقوقی جدی برای سرپرست در پی داشته باشد و در روند پرونده نیز تأثیر منفی بگذارد. تمامی اقدامات باید از طریق مجاری قانونی و با حکم دادگاه انجام شود.
• صبر و پیگیری در فرآیند قضایی: رسیدگی به پرونده های حقوقی، خصوصاً پرونده های خانواده، ممکن است زمان بر باشد. نیاز به ارجاع به کارشناسی، تشکیل جلسات متعدد و امکان اعتراض به آراء، این فرآیند را طولانی تر می کند. بنابراین، صبر و پیگیری مستمر و منظم در طول فرآیند قضایی ضروری است.
• همکاری با سازمان بهزیستی: سازمان بهزیستی نقش محوری در این پرونده ها دارد. همکاری کامل با مددکاران و کارشناسان این سازمان، ارائه اطلاعات دقیق و صادقانه، می تواند به تسریع و بهبود روند تصمیم گیری دادگاه کمک کند.

سوالات متداول

آیا فرزندخوانده می تواند خودش درخواست فسخ بدهد؟

بله، بند ج ماده ۲۵ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست صراحتاً بیان می کند که اگر طفل پس از رسیدن به سن رشد (۱۸ سال تمام شمسی) با سرپرست یا سرپرستان توافق کند، حکم سرپرستی قابل فسخ است. این نشان می دهد که فرزندخوانده پس از رشد می تواند در این خصوص تصمیم گیرنده باشد.

فسخ فرزندخواندگی چقدر طول می کشد؟

مدت زمان لازم برای فسخ فرزندخواندگی به عوامل متعددی بستگی دارد، از جمله پیچیدگی پرونده، کامل بودن مدارک، نیاز به ارجاع به کارشناسی های متعدد (مانند روانشناسی و مددکاری)، حجم کاری دادگاه و وجود یا عدم اعتراض به آراء صادره. این فرآیند می تواند از چند ماه تا یک سال یا حتی بیشتر به طول انجامد.

آیا امکان رجوع از درخواست فسخ وجود دارد؟

بله، تا زمانی که حکم قطعی فسخ صادر نشده و پرونده در جریان رسیدگی است، خواهان (فرد درخواست کننده فسخ) می تواند درخواست خود را مسترد کند. البته، این امر نیز باید به صورت کتبی به دادگاه اعلام شود و دادگاه با در نظر گرفتن مصلحت کودک، تصمیم مقتضی را اتخاذ خواهد کرد.

آیا هزینه های دادخواست فسخ بالا است؟

هزینه های دادخواست فسخ شامل هزینه های دادرسی (بر اساس تعرفه های قانونی)، هزینه های کارشناسی (در صورت نیاز به ارجاع به متخصصین) و در صورت اخذ وکیل، حق الوکاله وکیل می شود. این هزینه ها متغیر هستند و بهتر است قبل از اقدام، برآورد دقیق تری از آن ها داشته باشید. اما به طور کلی، هزینه های دادرسی در مقایسه با حق الوکاله وکیل معمولاً کمتر است.

نتیجه گیری

فسخ فرزندخواندگی یک تصمیم حقوقی و اجتماعی بسیار مهم و حساس است که تأثیر عمیقی بر زندگی کودک و خانواده های درگیر دارد. این فرآیند، نه صرفاً یک رویه اداری، بلکه تلاشی برای احراز و تضمین مصلحت عالیه کودک در شرایطی است که ادامه رابطه سرپرستی اولیه به هر دلیل، دیگر به صلاح وی نباشد. آگاهی کامل از تمامی ابعاد قانونی، شرایط، مراحل و مدارک مورد نیاز برای تقدیم نمونه دادخواست فسخ فرزند خواندگی، برای هر فردی که با این موضوع روبروست، ضروری است.

توصیه نهایی این است که با توجه به پیچیدگی های حقوقی و تأثیرات عمیق این فرآیند بر آینده کودکان، حتماً از مشاوره حقوقی تخصصی وکلای با تجربه در امور خانواده بهره مند شوید. پیگیری دقیق، مستدل و قانونی این موضوع، همراه با حفظ آرامش و احترام به حقوق تمامی طرفین، می تواند به یک نتیجه عادلانه و مطابق با بالاترین مصلحت کودک منجر شود. باید به یاد داشت که در هر مرحله، از تنظیم دادخواست تا صدور حکم نهایی، حفظ حقوق و سلامت روانی و جسمی فرزندخوانده، باید در اولویت تمامی تصمیم گیری ها قرار گیرد.