وقتی فاو سقوط کرد
در اوایل فروردین ماه ۱۳۶۷ مطابق با ۳ مارس ۱۹۸۸ عراق اطلاعاتی از سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) دریافت کرد که نشان می داد ایران بخشی از واحد های توپخانه خود از شرق اروندرود را به عقب کشیده است. این اقدام بیانگر عقب نشینی بخشی از یگان های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز بود. از این زمان کار آماده سازی نیرو های عراقی برای عملیات تهاجمی به فاو آغاز شد.
ارتش بعثی عراق پس از یک هفته پاتک سبک در منطقه عملیاتی والفجر ۱۰ در استان سلیمانیه عراق این منطقه را از روز هشتم نبرد رها کرد و قوای فکری خود را بر تهاجم به مواضع ایران در جبهه های جنوب متمرکز ساخت.
ارتش عراق با دریافت اطلاعات از آمریکا به این نتیجه رسید که زمان مناسب برای بازپس گیری فاو و ایجاد اخلال در موازنه نظامی ایران در جنگ فرارسیده است بنابراین ارتش عراق به جای کشیده شدن به دنبال ایرانی ها در نبرد های سخت کوهستانی در پی به دست گیری ابتکار عمل در جبهه ها رفت.
با این تدبیر در روز یکشنبه ۲۸ فروردین ۱۳۶۷ ارتش عراق به منطقه عملیاتی «والفجر ۸» و به مثلث فاو حمله کرد. از آنجا که این تهاجم در ۱۷ آوریل ۱۹۸۸ برابر با روز اول ماه مبارک رمضان آغاز شد رژیم عراق اسم این عملیات را «رمضان المبارک» گذاشت.
حمله به فاو در شرایطی صورت گرفت که بیشتر فرماندهان و نیرو های تهاجمی سپاه در غرب کشور و در منطقه عملیاتی «والفجر ۱۰» حضور داشتند. البته این فرماندهان بلافاصله پس از شروع تهاجم عراق خود را به فاو رساندند…
حدود ساعت ۹ صبح روز ۲۸ فروردین ۱۳۶۷ یگان های نیروی زمینی ارتش عراق وابسته به دو سپاه هفتم و گارد ریاست جمهوری پس از بمباران موشکی هوایی و شیمیایی گسترده و همچنین حملات توپخانه ای عملیات خود را آغاز کردند. عراق از بمباران هوایی برای انهدام پل های عقبه از جمله پل های آبادان و اروندرود و از گاز های شیمیایی سیانور برای از کار انداختن توپخانه و ادوات ایران استفاده کرد۰
گفته می شود تعداد توپخانه ایران در جبهه فاو به کمتر از ۳۰ عراده می رسید. در همان ساعات اولیه حمله با گاز های اعصاب حدود ۲ هزار مصدوم به بیمارستان شیمیایی ابوالفضل (ع) در فاو و تعداد ۵۰۰ رزمنده نیز به بیمارستان صحرایی فاطمه الزهرا (س) در عقبه انتقال یافتند.
پس از بمباران های روز اول که ۳۱۸ موردحمله هوایی بود ارتش بعثی با استعداد یک سپاه که حدود ۴ لشکر می شد از سه محور ام القصر جاده استراتژیک و جاده البحار به مواضع نیرو های ایران حمله کرد.
در آن هنگام ایران در این محور های عملیاتی نیروی زیادی نداشت. تنها واحد هایی از لشکر های امام حسین (ع) کربلا نجف ثارالله علی بن ابی طالب و تیپ قمر بنی هاشم تحت فرماندهی قرارگاه سیدالشهدا (ع) مسئولیت دفاع از خط فاو را بر عهده داشتند.
استعداد نیرو های ایرانی نیز در هر محور حدود ۴ تا ۵ گردان رزمی بود. مجموعاً ایران در خط پدافندی ۳۰ کیلومتری فاو حدود ۴۰۰۰ نیروی پیاده مانوری داشت و حداکثر توان نیرو های ایرانی در منطقه فاو حدود یک لشکر برآورد می شد. این در حالی بود که ارتش عراق با ۴۰ هزار نیرو یعنی ۱۰ برابر استعداد نیرو های مدافع و با کمک ۱۴۵۰ تانک و نفربر و ۳۵ گردان توپخانه و ۳۱۸ موردحمله هوایی به مواضع نیرو های ایرانی هجوم آورد.
ارتش عراق با به کارگیری گاز های شیمیایی vx در خط اول دفاعی نیرو های ایران خط را سقوط داد و با استفاده از گاز های خردل و آتش سنگین توپخانه و همچنین به کارگیری واحد های زمینی توانست در بعدازظهر روز ۲۹ فروردین ۱۳۶۷ منطقه فاو را از دست نیرو های ایرانی خارج کند و آن را باز پس بگیرد.
از بهمن ماه ۱۳۶۴ تا آخر فروردین ۱۳۶۷ مثلث فاو مجموعاً ۲۸ ماه در اختیار ایران بود. در این مدت ۱۲ هزار نفر از رزمندگان اسلام در این منطقه به شهادت رسیدند. بعضی از فرماندهان سپاه از آذرماه ۱۳۶۶ معتقد بودند ارتش عراق به فاو حمله خواهد کرد ولی مشخص نبود تهاجم ارتش عراق که از فاو شروع خواهد شد به کجا ختم خواهد شد.
دلایل موفقیت ارتش عراق در بازپس گیری فاو را می توان در تجزیه قوای ایران همکاری اطلاعاتی آمریکا با عراق به هم خوردن موازنه قوا به نفع وی نبودن یک فرمانده عملیاتی باتجربه در جبهه والفجر ۸ و کمیِ استعداد یگان ها و آتش های پشتیبانی منطقه عملیاتی والفجر ۸ دانست.
البته متکی بودن نیرو های مدافع فاو فقط به پل بعثت و نداشتن عقبه مطمئن از ضعف های اساسی پدافند از آن جبهه محسوب می شد. از طرفی برای دفاع مطمئن از فاو بایستی آن سرِ پل توسعه می یافت که با شکست عملیات کربلای ۴ چنین اتفاقی نیفتاد؛ بنابراین حفظ مثلث فاو بسیار سخت و طاقت فرسا بود.
مشکل دیگر در جبهه فاو این بود که یگان های مدافع فاو در سایر خطوط پدافندی مثل شلمچه و جزایر مجنون مسئولیت پدافندی داشتند و حدود ۶۰ درصد نیروهایشان را سربازان تشکیل می دادند و رزمندگان داوطلب بسیجی به اندازه کافی درآن ها وجود نداشت.
منبع: علایی حسین تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق (جلد ۲) تهران سپاه پاسداران انقلاب اسلامی: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس: نشر مرزوبوم چاپ اول ۱۴۰۱ صفحات ۴۰۸ ۴۰۹