پایان عصر خلبانان؟/ هوش مصنوعی در کابین جنگنده ها

غزال زیاری: این طور به نظر می رسد که این روزها در آستانه عصری هستیم که دیر یا زود جت های جنگنده بدون حضور خلبانان به پرواز درخواهند آمد و تنها توسط هوش مصنوعی کنترل خواهند شد.

حالا و در آستانه این عصر جذاب و سرنوشت ساز مایکل دانلی دریاسالار نیروی دریایی آمریکا اعلام کرده که نسل آینده جت های جنگی احتمالاً آخرین نسلی خواهند بود که در آن خلبانی در کابین حضور خواهد داشت. این موضوع نشان دهنده تغییری چشمگیر و البته نه چندان غیرمنتظره در نگرش نسبت به آینده جنگ های هوایی است.

این اولین بار نیست که چنین پیش بینی هایی صورت می گیرد و در سال ۲۰۱۵ میلادی هم مقامات ارشد نیروی دریایی آمریکا گفته بودند که برای آخرین بار است که جت سرنشین داری را خریداری کرده اند؛ حتی در سال ۱۹۵۷ میلادی هم برخی از تحلیل گران پایان دوران خلبانان جنگی را پیش بینی کرده بودند؛ اما حالا باید ببینیم که آیا اکنون شرایط فرق کرده است؟

البته باید بدانیم که آمریکا در این مسیر تنها نیست؛ دراین بین کشورهای دیگری هم درحال توسعه جت های جنگنده نسل بعد هستند و گزینه های بدون سرنشین را به عنوان یک امکان جدی مطرح کرده اند.

بررسی مزایای جت های بدون سرنشین

یکی از فاکتورهای کلیدی در نبردهای هوایی عملکرد حرکتی یا جنبشی یعنی توانایی مانور شتاب گیری و حفظ سرعت بالای جت های جنگنده است؛ طبق برآوردهای انجام شده حضور خلبان تا ۸۰ درصد از عملکرد جنبشی هواپیما می کاهد و حتی با نادیده گرفتن این آمار هم مزایای قابل توجه جت های بدون سرنشین غیرقابل انکار است.

حذف نیاز به سیستم های حمایتی مثل صندلی پرتاب اضطراری و تأمین اکسیژن به این هواپیماها امکان را می دهد تا مانورهایی را انجام دهند که برای هواپیماهای سرنشین دار ممکن نیست. دراین بین مسائل دیگری نیز وجود دارند که ارتش ها را به بازنگری در مورد نقش خلبانان انسانی واداشته اند.

سیستم های مجهز به هوش مصنوعی در رزمایش های نظامی عملکردی فراتر از انسان ارائه می کنند. در هواپیماهای بدون سرنشین امروزی کنترل همچنان در اختیار انسان است که این مدل به مدل “انسان در حلقه” مشهور است؛ اما هوش مصنوعی حالا امکان ایجاد مدل هایی مثل “انسان بر حلقه” (نظارت و مداخله در صورت لزوم) و حتی “انسان خارج از حلقه” یعنی کنترل کامل و خودکار توسط هوش مصنوعی را فراهم کرده است.

باوجودی که مدل انسان خارج از حلقه به شدت بحث برانگیز است اما برتری قاطعی در میدان نبرد ایجاد خواهد کرد.

در موقعیت ها و شرایطی که میلی ثانیه ها سرنوشت سازند سیستم های خودکار عملکرد بهتری نسبت به انسان را به نمایش می گذارند و حتی برخی از فرماندهان ارشد نظامی ابراز آمادگی کرده اند که در شرایط خاص تصمیم گیری مرگبار را به هوش مصنوعی بسپارند. در این بین برخی هم معتقدند که سیستم های خودکار قوانین جنگ را سخت گیرانه تر و دقیق تر از انسان رعایت خواهند کرد.

جت های بدون سرنشین ازنظر اقتصادی هم مزایای متعددی دارند. هواپیماهای جنگنده هم ازنظر ساخت هم از حیث بهره برداری و حتی ازنظر نگهداری گران قیمت اند و به ویژه آموزش و تأمین تجهیزات موردنیاز خلبانان هزینه های زیادی را به همراه دارد.

طبق مطالعه ای که در سال ۲۰۱۱ میلادی انجام شده هزینه چرخه عمر یک پهپاد شناسایی تقریباً نصف یک هواپیمای مشابه با خلبان است و از سوی دیگر برای مواجهه احتمالی با کشورهایی مثل روسیه یا چین استفاده از تجهیزات ارزان تر برای ارتش ها حیاتی خواهد بود.

یکی دیگر از مزایای هواپیماهای بدون سرنشین کاهش ریسک انسانی است. در شرایطی که کشورهای عضو ناتو با کمبود خلبان حرفه ای مواجه اند استفاده از سیستم های بدون سرنشین این خلأ را بدون به خطر انداختن جان انسان ها جبران خواهد کرد.

با توجه به نکات ذکر شده یکی از گزینه های منطقی برای ارتش ها افزایش استفاده از پهپادهای کنترل از راه دور مشابه آنچه در عراق و افغانستان به کار گرفته شد است. در این حالت انسان همچنان مسئول تصمیم گیری در مورداستفاده از تسلیحات باقی می ماند با این تفاوت که این پهپادها نه مکمل بلکه ستون فقرات ناوگان هوایی می شوند.

اما برای محقق کردن این اتفاق باید پهپادها را به فناوری هایی مثل پنهان کاری (Stealth) مجهز کرد تا رادار یا حسگرهای گرمایی دشمن به سختی قادر به شناسایی آن ها باشند.

جت های خودران چطور هدایت می شوند؟

یک گام فراتر استفاده از جت های جنگی کاملاً خودران خواهد بود که از فناوری های “انسان در حلقه” انسان بر حلقه” و “انسان خارج از حلقه” بهره می برند. پروژه Venom نیروی هوایی آمریکا این روزها در حال آموزش هوش مصنوعی در جت های F-۱۶ اصلاح شده است تا در آینده به پهپادهای رزمی منتقل شوند.

این پهپادها در کنار هواپیماهای سرنشین دار به صورت تیم های ترکیبی انسان و ماشین عمل خواهند کرد؛ اما اگر نرم افزار هوش مصنوعی روی همان F-۱۶ ها باقی مانده یا به جنگنده های پیشرفته تر منتقل شود اسکادری از هواپیماهای خودران و هم سطح با خلبانان انسانی پدید خواهد آمد.

ایده رادیکال تر این است که کاملاً از جنگنده های سنتی صرف نظر شود. طرفداران این دیدگاه آینده ای را متصورند که در آن دسته ای از پهپادهای ارزان قیمت و فداشونده به صورت گروهی وارد عمل شده و دفاع دشمن را اشباع کنند. هرچند پهپادهای فعلی ازنظر برد ظرفیت حمل و نیاز به نیروی انسانی محدودیت هایی دارند اما در صورت تحقق مفهوم واقعی خزش دسته جمعی (Swarming) معادلات جنگی تغییر خواهند کرد.

محدودیت های موجود فعلی

حالا شاید این سؤال مطرح شود که در شرایط فعلی چه چیزهایی مانع پیشرفت ارتش ها در این مسیر است؟

• اول اینکه هوش مصنوعی هنوز کاملاً آماده نیست. یادگیری ماشین (زیرشاخه ای از هوش مصنوعی) هنوز با پیچیدگی ها و خلاقیت های ذاتی جنگ دست وپنجه نرم می کند و حتی تغییرات ساده ای مثل افزودن چرخ به یک هواپیما می تواند دید رایانه ای (Computer Vision) را مختل کند. از همین رو آموزش هوش مصنوعی برای مدیریت تمامی سناریوهای ممکن جنگ کار سختی است. به گفته یکی از فرماندهان جنگ افزارهای روباتیک هنوز قرن ها با ما فاصله دارند.
• ارتباطات یکی دیگر از چالش های پیش روست. سیستم های پهپادی که به صورت دسته جمعی یا از راه دور عمل می کنند نیازمند پیوندهای داده ای قدرتمندی هستند و رقبا هم سرمایه گذاری های سنگینی برای اخلال در این ارتباطات انجام داده اند. این مسئله طراحی ها را به دو جهت سوق می دهد: حفظ خلبان انسانی و یا پذیرش کامل خودمختاری برای ادامه جنگ حتی در صورت قطع ارتباط.

• مهم ترین مانع ترس از عبور از خط قرمزها به نظر می رسد. باوجودی که آمریکا و متحدانش سیاست عدم استفاده نخست از سلاح های کاملاً خودکار را اتخاذ کرده اند اما فشارهای جنگی در برابر دشمنی که خود از این سلاح ها استفاده می کند ممکن است این استانداردها را تضعیف کند.

درنتیجه اظهارنظر نیروی دریایی آمریکا به منزله یک هشدار به نظر می رسد: دوران خلبانان جنگنده انسانی ممکن است رو به پایان باشد و شاید جنگ آینده این تصمیم را برایمان بگیرد.

منبع: theconversation

۲۲۷۲۲۷