علم عزای حسینی بر دوش نصف جهان/«روضه های خانگی» به قدمت بیش از یک قرن تا «نخل گردانی» ۹۰۰ ساله
تی تی آنلاین اصفهان – فاطمه کازرونی: از یکی دو روز قبل از محرم، مردم اصفهان اقدام به سیاه پوش کردن کوچه خیابانهای شهر می کند، نصف جهان علم عزای حسینی بر دوش می کشد و کاروانهای عزا سرتاسر شهر نوای یا حسین سر می دهند.
عزاداری در برخی شهرهای استان اصفهان از چند روز پیش از محرم با مراسم‌هایی ویژه مانند چاووشی‌خوانی برای اعلام ماه سوگواری سرور شهیدان آغاز می‌شود و این عرض ارادت به امام مظلوم شیعیان به شیوه‌های مختلف تا پایان ماه صفر ادامه دارد.
اصفهان در دوره صفویه به دلیل تمرکز فرهنگ و دین و حضور دانشمندان متفکر در این شهر به عنوان پایتخت کشور انتخاب شد و این امر موجب تمرکز بیشتر علمای بزرگ شیعه و شکل‌گیری حوزه علمیه در آن شد و نیز بناهای مهم مذهبی از جمله مساجد و مدرسه‌های علمیه در آن ساخته شد و عالمان مشهوری از جمله مجلسی پدر و علامه مجلسی، شیخ بهائی، سید حسن مدرس و سید حسین بروجردی در آن زیسته‌اند و حوزه علمیه آن همچنان یکی از مراکز مهم حوزوی در ایران است، شاید از این رو است که اصفهان قرنهاست حسینیه ای به بزرگی ایران و جهان را در خاطره تاریخی خود دارد.
از جمله سنت های نصف جهان در برپایی سنتهای آیینی برگزاری مراسم زنده نگه داشتن یاد اهل بیت (ع) و امام حسین (ع) در تمام طول سال در قالب روضه های خانگی است که نشان از اهمیت به زنده نگه داشتن فرهنگ حسینی در تمام سال و نه فقط ایام خاص در میان مردم اصفهان دارد، فرهنگی که چند سالی است در کل کشور بر آن تاکید می شود از رسوم بسیار قدیمی اصفهان است به نوعی که برخی روضه های خانگی اصفهان از جمله بنکدار، حاج زرگرباشی و شمس آبادی بیش از ۱۰۰ سال قدمت دارد، بیهوده نیست که اصفهان در کشور و دنیا به فرهنگ، تاریخ و هنر و نصف جهان شهرت دارد، از تعدد آثار تاریخی که در کشور رتبه نخست را دارد و اصفهان قرن ها این آثار را حتی در هجوم بلایای طبیعی و جنگ ها حفظ کرده است تا قدمت هنر و هنرمندی در این شهر که فقط به جنبه های تزئینی خلاصه نمی شود و در عزاداری نیز جنبه تفحص و تحقیق را حفظ کرده است و از تفکری عمیق به تمامی جنبه های زندگی نشات می گیرد.
قرنها تفکر، روشنگری و بصیرت در قالب تعزیه و عزاداری در اصفهان
همان گونه که اصفهان مهد هنر تئاتر طنز بوده است، در زمینه تعزیه نیز شهرتی بسزا دارد، تعزیه هنری است که در دوران جور ظالمان برترین ابزار بیان حقیقت بوده است، عزاداری و روشنگری برای راه امام حسین (ع) در اصفهان حتی در سیاه ترین دوره های تاریخی تعطیل نشده است و یا در قالب روضه های خانگی در زیر زمین هایی که به همین منظور احداث شده و یا در قالب تعزیه ادامه داشته است، در حقیقت بر خلاف جوری که در روزهای اخیر با برخی بیانات اشتباه بر مردم اصفهان رفت، تفکر، روشنگری و بصیرت در تاریخ اصفهان حک شده است.
سنت برگزاری تعزیه در کنار مراسم‌های معمول عزاداری در اغلب شهرستانهای اصفهان جایگاهی ویژه دارد؛ این آیین نمایشی همان طور که بیان شد هنوز نیز در این استان جایگاهی ویژه دارد به گونه‌ای که تعزیه اصفهان، خمینی‌شهر، نجف‌آباد و کاشان به ثبت ملی نیز رسیده است؛ نکته جالب توجه این است که در اصفهان غالباً لوازم و تجهیزات مورد نیاز تعزیه‌خوانی از نذورات مردم تهیه می‌شود.
اندکی تحقیق نشان می دهد که اصفهان جزو اولین شهرهایی بوده است که به حقانیت حضرت علی گواهی دادند درست برخلاف سخن ناروایی که در ارتباط با داستان سب ۴۰ روزه و اصرار بر این امر بیان شد، طبق شواهد و اسناد تاریخی، معروف است که پس از روی آوردن مردم اصفهان به مکتب تشیع توسط عالمی به نام صاحب بن عباد، این شهر همواره مهد علمای دین، دانشمندان و هنرمندان بوده است.
ارادات مردم اصفهان به اهل بیت به بلندای یک تاریخ است اما آنچه این فرهنگ پایدار و قدیمی را شکل داده است، سنت پذیرفتن حقیقت با تحقیق و تفحص و نه از روی هیجان زدگی است، چراکه ماندگاری فرهنگی و هنری و حتی احساسات پایدار ولایی در گرو پذیرش پس از تفکر و تحقیق است و نه احساسات صرف و هیجانی
نقل است که چهار سال صاحب بن عباد هر شب از فضایل یکی از اصحاب پیامبر با مردم نصف جهان سخن گفت و در نهایت اصفهانی ها پس از اطلاع از اینکه این فضایل از آنِ امام علی (ع) است مکتب تشیع را پذیرفتند؛ در حقیقت ارادات مردم اصفهان به اهل بیت به بلندای یک تاریخ است و فرهنگ برپایی بیش از یک قرن روضه خانگی نیز از همین امر نشات می گیرد اما آنچه این فرهنگ پایدار و قدیمی را شکل داده است، سنت پذیرفتن حقیقت با تحقیق و تفحص و نه از روی هیجان زدگی است، چراکه ماندگاری فرهنگی و هنری و حتی احساسات پایدار ولایی در گرو پذیرش پس از تفکر و تحقیق است و نه احساسات صرف و هیجانی.
نذری مردم نصف جهان برای نیازمندان در طول سال
و اما در ادامه رسوم عزاداری قدیمی اصفهان باید از سنت نیکی به نیازمندان یاد کنیم، مردم نصف جهان عقیده خاصی به تهیه غذا و به ویژه نذری گوشت برای نیازمندان دارند و بخشی از فرهنگ امتداد عزاداری و برپایی روضه و جشن های خانگی در طول سال به همین باور نیک برمی گردد؛ در حقیقت در طول سال روزی نیست که نتوان از دست و دلبازی نصف جهانی ها در تهیه غذا به یاد اهل بیت (ع) بهره برد، برپایی این نوع روضه ها طبق یک سنت قدیمی حتی تقویم زمانی دارد و هر ۱۰ روز از سال به نام روضه خانگی و عمومی یک تا چندین نفر اصفهانی ثبت شده است.
همانند دیگر شهرهای کشور، شب‌های مختلف دهه اول محرم به نام یکی از یاران یا فرزندان امام حسین (ع) نامگذاری شده است که در این روز و شب مردم به عزاداری برای این یاران می پردارند و اشعار و مداحی متناسب با نامگذاری این روزها نیز خوانده می‌شود.
مردم استان اصفهان همگام با سراسر شیعیان جهان نماز ظهر عاشورا را با شکوه برگزار کرده و با اقامه نماز ظهر و عصر، بر فرهنگ‌سازی اقامه نماز جماعت و ترویج و اشاعه فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر تاکید می‌کنند
به طور معمول در روز عاشورا دسته‌های عزاداری که گِل عزاداری بر سر خود مالیده‌اند با راه‌اندازی قافله‌های عزاداری در طول شهر حرکت می‌کنند و خود را به میدان امام (ره) می‌رسانند تا به طور مشترک به عزاداری بپردازند.
در روزهای تاسوعا و عاشورا به طور معمول از صبح مراسم عزاداری در شهر برپاست و به طور معمول بیشتر مردم شهر در این مراسم‌ها شرکت کرده و در ظهر این دو روز نیز به طور معمول در نقاط مختلف شهر نذری پخش می‌شود.
مردم استان اصفهان همگام با سراسر شیعیان جهان نماز ظهر عاشورا را با شکوه برگزار کرده و با اقامه نماز ظهر و عصر، بر فرهنگ‌سازی اقامه نماز جماعت و ترویج و اشاعه فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر تاکید می‌کنند.
همزمان با شام شهادت امام حسین(ع) و یاران باوفای ایشان مردم استان ضمن حضور در مراسم‌های عزاداری بر مصائب فرزندان و اسرای کربلا می گریند و به یاد شام غریبان بازماندگان کاروان امام حسین (ع) شمع روشن می‌کنند و نذری این شب نیز به طور معمول شله‌زرد است.
سنتهای عزاداری در شهرستانهای اصفهان
شهرستانهای استان اصفهان نیز مراسم خاص خود را برای عزاداری دارند، به طور مثال مردم لنجان ظهر روز عاشورا و تاسوعا بهترین غذای خود را در سینی گذاشته و به پشت در حسینیه‌ای می روند که سینه‌زن‌ها و زنجیرزن‌ها در آنجا مشغول برگزاری مراسم هستند؛ ساعت ۱۲ ظهر در حسینیه باز می‌شود و مردم در صف‌های طولانی، با سینی‌هایی بر سر که پر از نذوراتشان است وارد حسینیه می‌شوند .
قافله عزاداری در خمینی شهر اصفهان
در خمینی‌شهر اصفهان در روز عاشورا قافله‌ای شترسوارو اسب‌سوار به طول چند کیلومتر در خیابانهای خاصی از شهر به حرکت در می‌آید که به طور معمول مردم اصفهان از نقاط مختلف شهر برای مشاهده این قافله به این شهرستان می‌آیند؛ در صف نخست این قافله انبیای الهی همچون آدم، نوح، سلیمان و غیره قرار دارند و در ادامه نیز سپاه امام حسین (ع) و عمر بنی سعد هرکدام با پوشش ویژه خود حرکت می‌کنند.
غذای نذری اصلی در خمینی‌شهردر این روز برخلاف غذای معمول اصفهان (قیمه) آبگوشت است و آش نذری نیز در میان مردم پخش می‌شود.
رسومات عزاداری محرم در شهرستان نطنز
یکی از رسوماتی مرسوم در شهرستان نطنز این است که در تمام شب‌های محرم تا آخر ماه صفر به مدت نیم ساعت جوانان محله در میدان بیرونی حسینیه به کوبیدن دهل می‌پردازند و به مردم اعلام می‌شود که درب حسینیه به روی عزاداران باز است.
ابیانه یکی روستاهای تاریخی و سنتی نظنز است که رسوم قدیمی و خاصی برای عزاداری حضرت اباعبدالله حسین (ع) دارند که جغجغه زنی، نخل گردانی و طلوع خوانی از جمله این رسومات قدیمی است.
آیین ۹۰۰ ساله نخل گردانی در نطنز
این آیین که نمادی از تشییع جنازه امام حسین (ع) است پس از ۹۰۰ سال همچنان به شیوه قدیم خود در تمام نقاط این شهرستان برگزار می شود و دستخوش تغییر نشده است.
در نطنز آیین تعزیه‌خوانی در چهر حسینیه مرکز شهر، ارشاد علیا، افوشه و سرشک برگزار می شود و برترین تعزیه خوانان کشور عصرها در این شهر این آیین قدیمی را اجرا می‌کنند.
عزاداری خاص و سنتی هفت هیئت قدیمی نایین
عزاداری خاص و سنتی هفت هیئت قدیمی نایین در ایام محرم شهرت بسیار دارد و بسیاری از عزاداری‌ها پس از اجرا به شیوه خاص در طول حسینیه‌های این هفت هیئت در امامزاده سلطان سید علی(ع) ادامه پیدا می‌کند.
مراسم «چق چقی زنی» یکی از آیین های قدیمی اما جذاب و منحصر به فرد است که در نایین طرفداران زیادی دارد و توسط هیئت کوی سنگ و محمدیه در امامزاده سلطان سیدعلی برگزار می شود.
در این مراسم مردم به شکل دو نفری در حالی که دو قطعه چوب به نام “چق چقی” در دست می‌گیرند، روبروی هم ایستاده و با آهنگ خاص نوحه‌خوان این چوب ها را به هم می زنند.
در شب‌های ۱۲ و ۱۳ ماه محرم در برخی هیئت‌های این شهرستان مراسم تعزیه خوانی نیز برگزار می شود.
رسومات عزاداری در شهرستان خوانسار
آغاز محرم در خوانسار با مراسم خاص چاووشی‌خوانی همراه است؛ از روز ششم محرم شهر خوانسار به طور کامل به حالت عزاداری عمومی درمی‌آید و مردم به صورت یکپارچه به عزاداری می‌پردازند.
این مراسم تا روز دوازدهم ماه محرم ادامه دارد و پس از آن نیز عزاداری‌ها در داخل تکایا متمرکز می‌شود.
عزاداریهای خوانسار حال و هوای سنتی خود را حفظ کرده است و از تهاجم مدرنیته وعزاداریهای نامناسب در امان بوده است.
شهرت تعزیه قوجان در کشور
بعد از ظهرها چندین تعزیه فعال در خوانسار در طول ماه محرم به اجرای مراسم می‌پردازند و در ماه صفر نیز اجرای تعزیه به ویژه در روستای قودجان در کشور شهرت ویژه‌ای دارد.
۴۶