پرداخت مهریه چگونه است
پرداخت مهریه چگونه است
پرداخت مهریه یک تعهد مالی است که از زمان عقد بر عهده مرد قرار می گیرد و می تواند به صورت نقدی، تقسیطی یا از طریق توقیف اموال، پس از مطالبه زن و حکم قانونی انجام شود. آگاهی کامل از فرآیند پرداخت و وصول مهریه برای هر دو طرفین ازدواج، یعنی زوج و زوجه، و همچنین برای افرادی که در شرف ازدواج هستند، از اهمیت بالایی برخوردار است. درک صحیح از قوانین و رویه های قضایی مربوط به مهریه، به جلوگیری از بروز مشکلات حقوقی و اتخاذ تصمیمات آگاهانه کمک شایانی می کند. این راهنما با هدف ارائه اطلاعات جامع و به روز درباره تمامی جنبه های
نحوه پرداخت مهریه
در سیستم حقوقی ایران تدوین شده است. از لحظه مطالبه مهریه تا مراحل نهایی پرداخت یا تقسیط، کلیه جنبه های قانونی، اجرایی، شرایط و ضوابط مربوطه برای هر دو طرف تشریح خواهد شد.
تعهد به پرداخت مهریه ریشه ای عمیق در فقه اسلامی و حقوق خانواده ایران دارد و به عنوان یکی از حقوق مالی زن در عقد ازدواج شناخته می شود. این حق، با صرف جاری شدن صیغه عقد نکاح، برای زوجه محقق می گردد و او می تواند هر زمان که بخواهد، آن را مطالبه کند. در سال های اخیر، با توجه به تغییرات اقتصادی و اجتماعی، مباحث مربوط به
قسط بندی مهریه
و
شرایط قسطی شدن مهریه
بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. این مقاله به بررسی دقیق و کاربردی این موضوعات می پردازد تا مخاطبان بتوانند با نگاهی واقع بینانه و مبتنی بر اطلاعات حقوقی صحیح، مسیر پیش روی خود را در مواجهه با پرونده های مهریه مدیریت کنند. همچنین به آخرین تحولات قانونی و ابهامات رایج در این حوزه پاسخ داده خواهد شد تا زوجین با دیدی باز و شفاف، به سوی آینده گام بردارند.
مبانی حقوقی مهریه در ایران
مهریه، که در اصطلاح فقهی «صداق» یا «نحله» نیز نامیده می شود، مالی است که به موجب عقد ازدواج، مرد به زن تملیک می کند. این حق مالی، از ارکان اصلی عقد دائم نیست اما تعیین آن به طور سنتی و قانونی در ایران رایج است. مهریه نشانه ای از تعهد مرد نسبت به زن و عاملی برای تحکیم بنیان خانواده محسوب می شود. در حقوق ایران، مهریه انواع مختلفی دارد که هر کدام احکام و شرایط خاص خود را دارا هستند.
انواع مهریه در قانون مدنی
قانون مدنی ایران، سه نوع اصلی از مهریه را شناسایی کرده است که در ادامه به تفصیل توضیح داده می شوند:
مهرالمسمی
مهرالمسمی رایج ترین نوع مهریه است و به مالی گفته می شود که در زمان عقد نکاح با توافق زوج و زوجه، میزان و نوع آن به صراحت در عقدنامه ذکر و مشخص می گردد. این مال می تواند هر چیزی باشد که ارزش مالی داشته و قابل تملیک باشد، مانند سکه طلا، پول نقد، ملک، یا هر شیء دیگری که مورد رضایت دو طرف قرار گیرد. اهمیت مهرالمسمی در این است که به محض جاری شدن صیغه عقد، زن مالک آن می شود و می تواند هرگونه تصرفی در آن انجام دهد. حتی اگر قبل از وقوع رابطه زناشویی، طلاق اتفاق بیفتد، زن حق دریافت نصف مهرالمسمی را دارد.
مهرالمثل
مهرالمثل زمانی مطرح می شود که در عقد نکاح، مهریه ای مشخص نشده باشد (عدم تعیین مهرالمسمی) یا مهریه تعیین شده باطل باشد، اما رابطه زناشویی میان زوجین واقع شده باشد. در این حالت، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود. تعیین مهرالمثل بر اساس عرف و عادات اجتماعی و با توجه به وضعیت و جایگاه اجتماعی، خانوادگی، تحصیلات و سایر خصوصیات زن و همچنین میزان مهریه سایر هم طرازان او (مانند خواهران، دخترعموها، یا زنانی با وضعیت مشابه) توسط دادگاه صورت می گیرد.
مهرالمتعه
مهرالمتعه نیز مانند مهرالمثل در شرایطی مطرح می شود که در عقد نکاح، مهریه ای مشخص نشده باشد (عدم تعیین مهرالمسمی). تفاوت اصلی آن با مهرالمثل در این است که مهرالمتعه قبل از وقوع رابطه زناشویی و در صورت جدایی (طلاق) از طرف مرد، به زن تعلق می گیرد. در این حالت، دادگاه با در نظر گرفتن وضعیت مالی و جایگاه اجتماعی مرد (نه زن)، مبلغی را به عنوان مهرالمتعه برای زن تعیین می کند تا جبرانی برای عدم تعیین مهریه و وضعیت زن پس از جدایی باشد. مهرالمتعه جنبه حمایتی بیشتری برای زن دارد تا او بدون هیچ پشتوانه ای زندگی مشترک را ترک نکند.
تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه
نحوه
پرداخت مهریه
در قانون ایران تا حد زیادی به نوع تعهد پرداخت آن بستگی دارد: عندالمطالبه یا عندالاستطاعه. درک دقیق تفاوت های این دو نوع برای هر دو طرف، خصوصاً در مراحل
مطالبه مهریه
و
قسط بندی مهریه
ضروری است.
مهریه عندالمطالبه چیست؟
مهریه عندالمطالبه به معنای آن است که زن می تواند در هر زمان که اراده کند، مطالبه
مهریه
خود را از مرد بنماید. در این حالت، زوج مکلف به پرداخت فوری مهریه است و توانایی یا عدم توانایی مالی او در زمان مطالبه، تأثیری بر حق زن برای مطالبه ندارد. به عبارت دیگر، زن برای مطالبه مهریه عندالمطالبه نیازی به اثبات تمکن مالی مرد ندارد. این نوع مهریه، رایج ترین شکل تعیین مهریه در عقدنامه های ازدواج است. در صورت مطالبه مهریه عندالمطالبه، اگر مرد توانایی پرداخت یکجا را نداشته باشد، می تواند
دادخواست اعسار مهریه
تقدیم کند که در ادامه به تفصیل بررسی خواهد شد.
مهریه عندالاستطاعه چیست؟
مهریه عندالاستطاعه به این معناست که مطالبه و
وصول مهریه
توسط زن، مشروط به اثبات توانایی مالی مرد است. در این نوع مهریه، زن باید ابتدا در دادگاه اثبات کند که مرد از لحاظ مالی توانایی پرداخت مهریه را دارد. تا زمانی که تمکن مالی مرد توسط دادگاه احراز نشود، زن نمی تواند مهریه خود را دریافت کند. این نوع مهریه کمتر رایج است و معمولاً در شرایط خاص و با توافق طرفین در عقدنامه ذکر می شود. پیامد اصلی این تفاوت در مراحل اجرایی و
مراحل پرداخت مهریه
است؛ در مهریه عندالمطالبه بار اثبات اعسار بر دوش مرد است، اما در عندالاستطاعه، بار اثبات استطاعت بر دوش زن قرار دارد.
راه های مطالبه مهریه توسط زوجه
زنان برای
مطالبه مهریه
خود در سیستم حقوقی ایران دو مسیر اصلی دارند: از طریق اجرای ثبت اسناد و املاک یا از طریق دادگاه خانواده. انتخاب هر یک از این روش ها به شرایط پرونده، نوع مهریه و ترجیحات زوجه بستگی دارد.
مطالبه از طریق اجرای ثبت اسناد و املاک
این روش به دلیل سرعت نسبی و سادگی مراحل اولیه، در برخی موارد برای
وصول مهریه
ترجیح داده می شود. این مسیر زمانی قابل استفاده است که عقدنامه ازدواج به صورت رسمی تنظیم شده باشد.
- مراجعه به دفترخانه و صدور اجرائیه: زوجه با در دست داشتن اصل سند ازدواج به دفترخانه رسمی ازدواج که عقد در آن ثبت شده است مراجعه کرده و تقاضای صدور اجرائیه برای مهریه خود را مطرح می کند.
- ابلاغ اجرائیه به زوج: پس از صدور اجرائیه، مراتب به زوج ابلاغ می شود و او معمولاً ۱۰ روز فرصت دارد تا
مهریه
را پرداخت کند.
- معرفی و توقیف اموال: اگر زوج در مهلت مقرر مهریه را نپردازد، زوجه می تواند با معرفی اموال منقول یا غیرمنقول متعلق به مرد (مانند خانه، زمین، خودرو، حساب های بانکی و …) به اداره ثبت، تقاضای توقیف آن ها را نماید.
- مزایا و محدودیت ها:
- مزایا: این روش معمولاً از سرعت بیشتری نسبت به مسیر دادگاهی برخوردار است و نیاز به پرداخت هزینه دادرسی اولیه ندارد، اما هزینه حق الثبت (نیم عشر دولتی) در مراحل اجرا دریافت می شود که به نسبت مهریه، مبلغ قابل توجهی است.
- محدودیت ها: اداره ثبت تنها به توقیف اموالی که به راحتی قابل شناسایی و تملیک هستند، می پردازد. همچنین، اداره ثبت صلاحیت رسیدگی به
دادخواست اعسار مهریه
را ندارد. بنابراین، اگر زوج
دادخواست اعسار
دهد یا اموالی از او یافت نشود، پرونده به دادگاه ارجاع خواهد شد.
مطالبه از طریق دادگاه خانواده
این روش برای
مطالبه مهریه
در تمامی حالات، از جمله زمانی که عقدنامه رسمی نیست، اموالی از زوج شناسایی نشده یا زوج
دادخواست اعسار
داده است، کاربرد دارد.
- تقدیم دادخواست: زوجه باید با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی،
دادخواست مطالبه مهریه
خود را تقدیم دادگاه خانواده کند. در دادخواست، مشخصات زوجین، مبلغ مهریه و درخواست توقیف اموال (در صورت اطلاع از وجود اموال) ذکر می شود.
- روند رسیدگی: دادگاه پس از ثبت دادخواست، جلسه ای برای رسیدگی تشکیل می دهد و به اظهارات طرفین گوش فرا می دهد.
- اموال قابل توقیف برای مهریه:
- اموال منقول و غیرمنقول: شامل تمامی دارایی های قابل انتقال مرد مانند خانه، آپارتمان، زمین، خودرو، سهام شرکت ها و اوراق بهادار.
- توقیف حقوق و مزایای زوج: در صورتی که مرد کارمند باشد، می توان بخشی از حقوق و مزایای او را برای
پرداخت مهریه
توقیف کرد. میزان قانونی توقیف حقوق در دوران تأهل یک چهارم و پس از جدایی یک سوم است.
- توقیف حساب های بانکی و مطالبات: موجودی حساب های بانکی و هرگونه طلب مرد از اشخاص دیگر نیز می تواند توقیف شود.
- محدودیت های توقیف (مستثنیات دین): مهم است که بدانیم تمامی اموال مرد قابل توقیف نیستند. برخی اموال تحت عنوان
مستثنیات دین در مهریه
از توقیف معاف هستند که در ادامه به تفصیل توضیح داده خواهد شد.
چگونگی پرداخت مهریه توسط زوج و راه های دفاع
پس از مطالبه مهریه، مرد متعهد به
پرداخت مهریه
می شود. این پرداخت می تواند به صورت یکجا باشد یا در صورت عدم توانایی مالی، از طریق
تقسیط مهریه
. آگاهی از راه های دفاع و شرایط
اعسار از پرداخت مهریه
برای مردان بسیار حیاتی است.
پرداخت یکجا یا نقدی مهریه
تعهد قانونی زوج به پرداخت فوری مهریه، بلافاصله پس از
مطالبه مهریه
توسط زوجه ایجاد می شود، مگر اینکه نوع مهریه عندالاستطاعه باشد. در این صورت، اگر مرد توانایی مالی پرداخت کل مهریه را داشته باشد و آن را به صورت یکجا بپردازد، پرونده مهریه مختومه خواهد شد. این حالت، مطلوب ترین وضعیت برای هر دو طرف است، زیرا فرآیند حقوقی را به سرعت به اتمام می رساند و از طولانی شدن اختلافات جلوگیری می کند.
دادخواست اعسار از پرداخت مهریه
یکی از مهم ترین راه های دفاع برای مردانی که توانایی پرداخت یکجای مهریه را ندارند، تقدیم
دادخواست اعسار مهریه
است.
تعریف معسر و شرایط احراز اعسار در دادگاه
معسر به شخصی گفته می شود که به دلیل نداشتن دارایی کافی به جز
مستثنیات دین
یا عدم دسترسی به آن، قادر به پرداخت بدهی های خود نباشد. برای احراز اعسار از
پرداخت مهریه
در دادگاه، مرد باید ثابت کند که:
- اموال و دارایی های او به جز مستثنیات دین، کفاف پرداخت مهریه را نمی دهد.
- درآمد او نیز برای پرداخت یکجای مهریه کافی نیست.
اثبات این شرایط نیازمند ارائه مدارک مالی (مانند فیش حقوقی، اسناد مالکیت، صورت حساب بانکی) و شهادت شهود آگاه به وضعیت مالی مرد است.
مراحل و مهلت قانونی برای تقدیم دادخواست اعسار
زوج تا ۳۰ روز پس از ابلاغ اجراییه مهریه (چه از طریق اجرای ثبت و چه دادگاه) فرصت دارد تا
دادخواست اعسار از پرداخت مهریه
خود را به دادگاه تقدیم کند. اگر دادخواست در این مهلت قانونی ارائه شود، تا زمان رسیدگی به آن، حکم جلب یا بازداشت مرد صادر نخواهد شد. عدم تقدیم دادخواست در این مهلت، می تواند منجر به صدور حکم جلب برای
حبس مهریه
گردد.
روند رسیدگی به دادخواست اعسار و تعیین تکلیف در دادگاه
دادگاه پس از دریافت
دادخواست اعسار
، جلسه ای برای رسیدگی تشکیل می دهد. در این جلسه، قاضی با بررسی مدارک ارائه شده توسط زوج و زوجه و استماع شهادت شهود، تصمیم گیری می کند. اگر اعسار مرد به اثبات برسد، دادگاه اقدام به
تقسیط مهریه
خواهد کرد.
نقش شهادت شهود و مدارک مالی در اثبات اعسار
شهادت دو نفر شاهد عاقل و بالغ که از وضعیت مالی و معیشتی زوج آگاه باشند و بتوانند به تفصیل در مورد عدم توانایی مالی او شهادت دهند، نقش کلیدی در اثبات اعسار دارد. همچنین، ارائه تمامی مدارک مالی شامل پرینت حساب های بانکی، لیست اموال، فیش حقوقی، و هر سند دیگری که وضعیت مالی مرد را شفاف کند، ضروری است.
تقسیط مهریه
پس از اثبات اعسار، دادگاه با توجه به توان مالی مرد، مهریه را
قسط بندی مهریه
می کند.
نحوه تعیین پیش قسط و اقساط ماهیانه توسط دادگاه
دادگاه در زمان
تقسیط مهریه
، معمولاً مبلغی را به عنوان پیش قسط و سپس اقساط ماهیانه یا چند ماهه برای پرداخت مابقی مهریه تعیین می کند. میزان پیش قسط و اقساط با در نظر گرفتن وضعیت مالی فعلی زوج، درآمد ماهانه، تعداد افراد تحت تکفل و سایر بدهی های او مشخص می شود.
عوامل مؤثر در تعیین میزان اقساط
عوامل متعددی در تعیین میزان اقساط
پرداخت مهریه
نقش دارند:
- درآمد و شغل زوج: مهم ترین عامل، میزان درآمد ثابت و مستمر مرد است.
- وضعیت خانوادگی و افراد تحت تکفل: تعداد فرزندان و سایر افراد تحت تکفل زوج (مانند پدر و مادر بیمار) که تأمین معاش آن ها بر عهده اوست.
- سایر بدهی ها: میزان بدهی های قانونی دیگر مرد که قبل از مهریه ایجاد شده اند.
- تأهل مجدد: در برخی موارد، تأهل مجدد زوج و داشتن فرزندان جدید می تواند در تعدیل اقساط تاثیرگذار باشد.
پیامدهای عدم پرداخت منظم اقساط
عدم پرداخت منظم و به موقع اقساط مهریه، می تواند عواقب جدی برای زوج داشته باشد. در صورت تأخیر در پرداخت چند قسط (معمولاً سه قسط متوالی)، زوجه می تواند مجدداً
درخواست جلب برای مهریه
را از دادگاه مطالبه کند و مرد بازداشت شود. همچنین ممکن است دادگاه تصمیم به کسر مستقیم اقساط از حقوق یا توقیف سایر اموال وی (به غیر از مستثنیات دین) بگیرد.
مستثنیات دین
در فرآیند
پرداخت مهریه
و توقیف اموال، مفهوم
مستثنیات دین
از اهمیت بالایی برخوردار است. این مفهوم شامل اموالی است که برای حفظ حداقل زندگی و کرامت انسانی بدهکار (در اینجا زوج) و افراد تحت تکفل او ضروری تلقی شده و حتی در صورت وجود حکم قضایی نیز قابل توقیف برای پرداخت بدهی (مهریه) نیستند.
مفهوم و اهمیت مستثنیات دین
مستثنیات دین در مهریه
به آن دسته از اموال مرد اطلاق می شود که دادگاه یا اجرای ثبت اجازه توقیف آن ها را برای پرداخت مهریه ندارد. فلسفه وجودی این قانون، حمایت از معسر (بدهکار) است تا پس از پرداخت بدهی های خود، کاملاً بی چیز نشود و بتواند به زندگی عادی خود ادامه دهد. این اصل حقوقی بر پایه حفظ کرامت انسانی و جلوگیری از آسیب های اجتماعی ناشی از فقر مطلق استوار است.
لیست کامل مستثنیات دین بر اساس ماده ۲۴ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی
بر اساس ماده ۲۴ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی،
مستثنیات دین
صرفاً شامل موارد زیر است:
- منزل مسکونی: منزل مسکونی که عرفاً در شأن محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی باشد. (توضیح: شأن عرفی با توجه به موقعیت اجتماعی، خانوادگی و اقتصادی فرد تعیین می شود و ممکن است برای افراد مختلف متفاوت باشد.)
- اثاثیه مورد نیاز زندگی: اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی لازم است. (توضیح: این اثاثیه شامل وسایل اولیه و ضروری زندگی می شود، نه لوازم لوکس و غیرضروری.)
- آذوقه و مایحتاج: آذوقه موجود به قدر احتیاج محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی برای مدتی که عرفاً آذوقه ذخیره می شود. (توضیح: میزان آذوقه متناسب با تعداد افراد خانواده و عرف منطقه تعیین می گردد.)
- کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی: کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق متناسب با شأن آنها. (توضیح: این بند برای افرادی است که شغل یا تحصیلات آن ها مستلزم استفاده از چنین ابزاری است.)
- وسایل و ابزار کار: وسایل و ابزار کار کسبه، پیشه وران، کشاورزان و سایر اشخاص که برای امرار معاش ضروری آنها و افراد تحت تکفلشان لازم است. (توضیح: ابزاری که بدون آن فرد قادر به ادامه شغل و کسب درآمد خود نباشد.)
- تلفن: تلفن مورد نیاز مدیون. (توضیح: شامل خط تلفن ثابت یا سیم کارت ضروری برای ارتباطات روزمره.)
- مبلغ ودیعه اجاره: مبلغی که در ضمن عقد اجاره به موجر پرداخت می شود، مشروط بر اینکه پرداخت اجاره بها بدون آن موجب عسر و حرج گردد و عین مستأجره مورد نیاز مدیون بوده و بالاتر از شأن او نباشد. (توضیح: ودیعه ای که برای تأمین مسکن ضروری است و عدم آن باعث بی خانمان شدن فرد می شود.)
مستثنیات دین شامل اموالی است که برای حفظ حداقل زندگی و کرامت انسانی بدهکار و افراد تحت تکفل او ضروری تلقی شده و حتی در صورت وجود حکم قضایی نیز قابل توقیف برای پرداخت بدهی نیستند.
اموالی که عموماً جزء مستثنیات دین محسوب نمی شوند
برخلاف تصور برخی، اموالی مانند خودرو (مگر در شرایط خاص که تنها وسیله امرار معاش فرد باشد)، طلا و جواهرات (غیر از آنچه که جزء اثاثیه ضروری محسوب شود)، و مبالغ اضافی در حساب های بانکی که بیش از نیازهای ضروری باشد، عموماً
جزء مستثنیات دین
محسوب نمی شوند و در صورت
مطالبه مهریه
می توانند توقیف شوند.
آخرین قوانین و تحولات در زمینه پرداخت مهریه
موضوع
مهریه
همواره در حال تحول بوده و قوانین و رویه های قضایی آن با توجه به شرایط اجتماعی و اقتصادی تغییر می کند. آگاهی از آخرین تحولات، به خصوص
قانون جدید مهریه
، برای تمامی ذینفعان ضروری است.
محدودیت ۱۱۰ سکه و وضعیت جلب
یکی از مهم ترین تغییرات در
قوانین مهریه
، محدودیت ۱۱۰ سکه است که با هدف حبس زدایی از مردان در پرونده های مهریه تصویب شد.
توضیح دقیق قانون: امکان جلب فقط تا سقف ۱۱۰ سکه
بر اساس این قانون، در صورتی که مهریه زن بیش از ۱۱۰ سکه بهار آزادی باشد، تنها تا سقف این ۱۱۰ سکه امکان
جلب برای مهریه
و بازداشت زوج وجود دارد. برای مهریه های مازاد بر ۱۱۰ سکه، زن باید اثبات کند که مرد توانایی مالی پرداخت دارد (ملائت مالی) و صرفاً در صورت اثبات این امر، امکان
وصول مهریه
مازاد فراهم می شود. هدف از این قانون، جلوگیری از زندانی شدن مردان به دلیل مهریه های سنگین و فراهم کردن فرصت برای
قسط بندی مهریه
است.
رویه قضایی فعلی: عدم صدور حکم جلب در صورت ارائه دادخواست اعسار و پذیرش آن
رویه قضایی کنونی نشان می دهد که اگر زوج پس از ابلاغ اجراییه مهریه، در مهلت قانونی (۳۰ روز)
دادخواست اعسار از پرداخت مهریه
را تقدیم دادگاه کند و این دادخواست مورد پذیرش قرار گیرد، تا زمان تعیین تکلیف و
تقسیط مهریه
، حکم جلب او صادر نخواهد شد. این رویه، به مردان فرصت می دهد تا بدون تحمل حبس، وضعیت مالی خود را در دادگاه اثبات کرده و مهریه را به صورت اقساطی پرداخت کنند. اما در صورت عدم رعایت مهلت قانونی یا عدم اثبات اعسار،
جلب برای مهریه
تا سقف ۱۱۰ سکه همچنان امکان پذیر است.
چگونگی اعمال قانون برای مهریه های بالای ۱۱۰ سکه
برای مهریه های بالای ۱۱۰ سکه، پس از پرداخت ۱۱۰ سکه یا
قسط بندی
آن، زوجه برای وصول مابقی مهریه، باید در دادگاه اثبات کند که زوج اموال یا دارایی هایی بیش از
مستثنیات دین
دارد و قادر به پرداخت مازاد بر ۱۱۰ سکه است. این امر نیازمند تحقیق و تفحص دقیق تر از اموال زوج و ارائه ادله کافی به دادگاه است. به عبارت دیگر، بار اثبات تمکن مالی برای مهریه مازاد بر ۱۱۰ سکه بر دوش زن قرار می گیرد.
طرح پیشنهادی مهریه ۱۴ سکه (با مالیات)
یکی از مباحث پر سر و صدا در سال های اخیر، طرح پیشنهادی مهریه ۱۴ سکه است که ابهامات و نگرانی های زیادی را در جامعه ایجاد کرده است.
وضعیت فعلی این طرح در مجلس شورای اسلامی
این طرح، که گاهی از آن با عنوان
قانون جدید مهریه ۱۴۰۳
یا
قانون جدید مهریه ۱۴۰۴
نیز یاد می شود، صرفاً یک طرح پیشنهادی در مجلس شورای اسلامی است و تاکنون به تصویب نهایی نرسیده و به قانون تبدیل نشده است. بنابراین، تمامی ازدواج ها و مهریه های ثبت شده قبل و بعد از مطرح شدن این طرح، کماکان تابع قوانین قبلی (مانند سقف ۱۱۰ سکه برای جلب) هستند.
توضیح مفاد احتمالی طرح در صورت تصویب
در صورت تصویب این طرح، مفاد احتمالی آن می تواند شامل موارد زیر باشد:
- تعیین سقف مهریه قانونی به ۱۴ سکه.
- دریافت مالیات از مهریه هایی که از این سقف فراتر می روند.
- احتمال تغییر در ماهیت مهریه از عندالمطالبه به عندالاستطاعه به صورت پیش فرض.
این تغییرات در صورت تصویب نهایی، می تواند تأثیرات عمیقی بر نهاد خانواده و
نحوه پرداخت مهریه
داشته باشد، اما تاکید می شود که تا این لحظه، این طرح صرفاً در مرحله بررسی و پیشنهاد است و هیچ گونه وجاهت قانونی برای اجرا ندارد.
تاکید بر عدم شمولیت این قانون بر مهریه های ثبت شده قبلی
نکته بسیار مهم این است که حتی در صورت تصویب نهایی طرح
مهریه ۱۴ سکه
، این قانون عطف به ماسبق نخواهد شد؛ یعنی مهریه هایی که پیش از تصویب و اجرای آن تعیین و ثبت شده اند، کماکان تابع قوانین زمان عقد خود خواهند بود و مشمول مفاد جدید این طرح نمی شوند. این اصل در حقوق ایران برای حفظ حقوق مکتسبه افراد، همواره رعایت می شود.
تأثیر تورم و شاخص بانک مرکزی بر مهریه
اگر مهریه وجه نقد باشد، ارزش آن با گذر زمان و به دلیل تورم، کاهش می یابد. برای جلوگیری از تضییع حقوق زوجه، قانونگذار تدابیری اندیشیده است. ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی تصریح می کند که چنانچه مهریه وجه رایج باشد، متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تعیین نسبت به سال
اجرای مهریه
که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می شود، محاسبه و پرداخت خواهد شد. این شاخص هر ساله توسط بانک مرکزی اعلام می شود و دادگاه ها بر اساس آن، مبلغ به روز شده مهریه نقدی را برای
پرداخت مهریه
محاسبه می کنند.
مهریه در شرایط خاص
پرداخت مهریه
تنها محدود به شرایط عادی زندگی مشترک نیست، بلکه در موقعیت های خاصی مانند طلاق، فوت زوجه و حتی عقد موقت، احکام ویژه ای پیدا می کند که آگاهی از آن ها برای حفظ حقوق طرفین ضروری است.
مهریه و طلاق
یکی از رایج ترین شرایطی که
مهریه
در آن مطالبه می شود، هنگام وقوع طلاق است. وضعیت پرداخت مهریه بسته به اینکه طلاق از سوی مرد باشد یا زن، متفاوت خواهد بود.
مهریه در طلاق از طرف زوج
اگر طلاق از سوی مرد (زوج) درخواست شود، زن (زوجه) حق کامل دریافت مهریه خود را دارد. در این حالت، مرد مکلف است تمامی مهریه را بپردازد، حتی اگر زن تمایلی به جدایی نداشته باشد. دادگاه در این موارد، مرد را به
پرداخت مهریه
محکوم می کند و اگر مرد توانایی پرداخت یکجا را نداشته باشد،
دادخواست اعسار
او مورد رسیدگی قرار گرفته و
مهریه
قسط بندی
خواهد شد. سقف ۱۱۰ سکه برای
حبس مهریه
نیز در این مورد اعمال می شود.
مهریه در طلاق از طرف زوجه
در صورتی که طلاق از سوی زن (زوجه) درخواست شود، وضعیت مهریه کمی پیچیده تر است. اگر زن بدون دلیل موجه قانونی درخواست طلاق کند، ممکن است مجبور به بخشیدن بخشی یا تمام مهریه خود شود تا مرد به طلاق رضایت دهد. این نوع طلاق معمولاً به طلاق خلع یا طلاق مبارات معروف است که در آن زن مالی را (که معمولاً مهریه یا بخشی از آن است) به مرد می بخشد تا از او طلاق بگیرد. میزان این بخشش توافقی است و می تواند از یک ریال تا تمام مهریه باشد. البته اگر زن بتواند دلایل موجه و قانونی خود را برای طلاق (مانند عسر و حرج یا شروط ۱۲ گانه ضمن عقد) در دادگاه اثبات کند، می تواند هم طلاق بگیرد و هم مهریه خود را به طور کامل
مطالبه
کند.
مهریه در صورت فوت زوجه
اگر زن (زوجه) قبل از دریافت مهریه یا در حین
پرداخت مهریه
به صورت اقساطی، فوت کند، حق مهریه او از بین نمی رود. مهریه جزء ترکه زن محسوب شده و به ورثه قانونی او منتقل می شود.
چگونگی ارث بردن مهریه توسط ورثه زوجه
پس از فوت زوجه، ورثه او (شامل زوج، فرزندان، پدر و مادر) به نسبت سهم الارث قانونی خود، از مهریه او ارث می برند. بنابراین، زوج (همسر متوفی) که خود مدیون مهریه است، باید سهم الارث سایر ورثه را از مهریه بپردازد و سهم خود را از این بدهی کسر کند. ورثه می توانند با مراجعه به دادگاه،
مطالبه مهریه
متوفی را از زوج بنمایند و مراحل قانونی برای
وصول مهریه
را پیگیری کنند. در این حالت نیز اگر زوج توانایی پرداخت یکجا را نداشته باشد، می تواند
دادخواست اعسار
تقدیم کند.
مهریه در عقد موقت
در عقد موقت (صیغه)، تعیین مهریه ضروری و از ارکان صحت عقد است. عدم تعیین مهریه در عقد موقت، موجب بطلان عقد می شود. مهریه در عقد موقت نیز به محض جاری شدن صیغه، به ملکیت زن در می آید و می تواند آن را
مطالبه
کند. تفاوت اصلی آن با عقد دائم در این است که در عقد موقت، زن پس از اتمام مدت عقد یا بخشیدن مدت توسط مرد، حق دریافت نفقه را ندارد، مگر اینکه این شرط ضمن عقد شده باشد. اما حق مهریه، حتی اگر زن تمکین نکند یا عقد باطل شود (به دلیل عدم تعیین مهریه)، به قوت خود باقی است. در عقد موقت نیز اگر مرد توانایی پرداخت مهریه را نداشته باشد، می تواند
دادخواست اعسار
و
تقسیط مهریه
را تقدیم کند.
سوالات متداول
آیا در صورت خیانت زن، مهریه به او تعلق نمی گیرد؟
در سیستم حقوقی ایران، مهریه یک حق مالی است که به محض جاری شدن عقد ازدواج به زن تعلق می گیرد. خیانت زن، هرچند از لحاظ اخلاقی و شرعی مذموم است، اما به خودی خود باعث سقوط حق مهریه نمی شود. یعنی دادگاه صرفاً به دلیل اثبات خیانت زن، او را از
مطالبه مهریه
محروم نمی کند. مهریه تنها در صورتی ساقط می شود که زن آن را ببخشد (ابراء مهریه)، بذل کند (در طلاق خلع یا مبارات)، یا به دلیل عدم تمکین و اثبات نشوز او، مرد برای عدم پرداخت نفقه از دادگاه حکم بگیرد. با این حال، موضوع خیانت می تواند در رویه قضایی و تصمیم قاضی در خصوص
تقسیط مهریه
یا در شرایط طلاق توافقی، تأثیرگذار باشد، اما مستقیماً حق مهریه را از بین نمی برد.
اگر مرد درخواست طلاق دهد، باز هم می تواند دادخواست اعسار ارائه کند؟
بله، درخواست طلاق از سوی مرد، تأثیری بر حق او برای تقدیم
دادخواست اعسار از پرداخت مهریه
ندارد. اگر مرد درخواست طلاق دهد و زن نیز مهریه خود را مطالبه کند، مرد می تواند به دلیل عدم توانایی مالی برای پرداخت یکجای مهریه،
دادخواست اعسار
را به دادگاه ارائه کند. در این صورت، دادگاه به وضعیت مالی مرد رسیدگی کرده و در صورت احراز اعسار، مهریه را
قسط بندی
خواهد کرد. حق طلاق و حق مهریه دو موضوع مستقل حقوقی هستند و هر یک احکام خاص خود را دارند.
تعدیل اقساط مهریه به دلیل تغییر شرایط مالی یا قیمت سکه چگونه است؟
امکان
تعدیل اقساط مهریه
به دلیل تغییر شرایط مالی زوج یا نوسانات شدید قیمت سکه وجود دارد. اگر پس از صدور حکم
تقسیط مهریه
، وضعیت مالی مرد به طور قابل توجهی تغییر کند (مثلاً بیکار شود، درآمدش کاهش یابد، یا هزینه های ضروری زندگی اش افزایش یابد)، می تواند مجدداً
دادخواست تعدیل اقساط مهریه
را به دادگاه تقدیم کند. در این دادخواست، مرد باید با ارائه مدارک و مستندات، اثبات کند که توانایی پرداخت اقساط قبلی را ندارد و نیازمند کاهش آن است. همچنین، اگر قیمت سکه به شدت افزایش یابد و پرداخت اقساط بر اساس قیمت جدید برای مرد غیرممکن شود، این موضوع نیز می تواند مبنای
دادخواست تعدیل اقساط
قرار گیرد. دادگاه با بررسی مجدد وضعیت مالی زوج، در صورت لزوم، میزان اقساط را تعدیل خواهد کرد.
چه مدت پس از مطالبه مهریه، مرد ملزم به پرداخت است؟
پس از
مطالبه مهریه
توسط زن (چه از طریق اجرای ثبت و چه از طریق دادگاه)، مرد به طور قانونی مکلف به
پرداخت مهریه
است. اگر مطالبه از طریق اجرای ثبت باشد، معمولاً ۱۰ روز پس از ابلاغ اجراییه، مرد فرصت پرداخت دارد. اگر از طریق دادگاه باشد و حکم به پرداخت یکجا صادر شود، این حکم باید اجرا شود. اما در صورتی که مرد توانایی پرداخت یکجا را نداشته باشد و
دادخواست اعسار
تقدیم کند، پرداخت مهریه به صورت اقساطی خواهد بود که زمان بندی آن توسط دادگاه مشخص می شود. بنابراین، مدت زمان دقیق به توانایی مالی مرد و روند رسیدگی به
دادخواست اعسار
بستگی دارد.
آیا می توان مهریه را به صورت غیر از سکه یا پول پرداخت کرد (مثلاً ملک)؟
بله،
پرداخت مهریه
می تواند به صورت غیر از سکه یا وجه نقد نیز انجام شود، مشروط بر اینکه مورد توافق زوج و زوجه قرار گیرد. اگر مهریه در ابتدا به صورت سکه یا پول تعیین شده باشد، مرد می تواند با توافق زن، مال دیگری مانند ملک، خودرو، یا هر دارایی با ارزش دیگر را به جای مهریه به او تملیک کند. این توافق می تواند در قالب صلح نامه یا هر توافق نامه رسمی دیگری به ثبت برسد. اگر مهریه در ابتدا به صورت غیر از سکه و پول (مثلاً یک باب منزل مشخص) تعیین شده باشد، مرد مکلف به انتقال همان مال به زن است.
نتیجه گیری: اهمیت آگاهی و مشورت حقوقی
پرداخت مهریه
یکی از جنبه های حساس و پیچیده حقوق خانواده در ایران است که می تواند تأثیرات عمیقی بر زندگی زوجین داشته باشد. از تعریف و انواع مهریه گرفته تا راه های
مطالبه مهریه
و چگونگی
قسط بندی مهریه
، هر یک از این مراحل نیازمند درک دقیق قوانین و رویه های قضایی است. در طول این مقاله به تفصیل به مباحثی مانند تفاوت
مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه
،
دادخواست اعسار مهریه
، مفهوم
مستثنیات دین
و آخرین تحولات قانونی از جمله محدودیت
۱۱۰ سکه مهریه
پرداخته شد. همچنین، وضعیت طرح های پیشنهادی مانند
قانون ۱۴ سکه مهریه
مورد بررسی قرار گرفت تا ابهامات موجود در این زمینه برطرف شود.
پیچیدگی های حقوقی، نوسانات اقتصادی و بار عاطفی پرونده های مهریه، اهمیت آگاهی و مشورت با وکیل متخصص را بیش از پیش آشکار می سازد. چه شما در جایگاه زوجه باشید که قصد
مطالبه مهریه
خود را دارد و به دنبال
وصول مهریه از طریق اداره ثبت
یا دادگاه است، و چه در جایگاه زوجی که با محکومیت
پرداخت مهریه
مواجه شده و به دنبال
شرایط قسطی شدن مهریه
یا بهره مندی از
مستثنیات دین
است، دریافت مشاوره حقوقی تخصصی می تواند شما را در انتخاب بهترین مسیر و حفظ حقوق و منافع تان یاری دهد.
نگاه واقع بینانه به مهریه، نه به عنوان ابزاری برای فشار یا کسب ثروت، بلکه به عنوان یک حق مالی قانونی که باید با رعایت اصول انسانی و عدالت اجرایی شود، برای تحکیم بنیان خانواده و کاهش اختلافات ضروری است. آگاهی از تمامی
مراحل پرداخت مهریه
و اقدام به موقع و صحیح، می تواند از بروز چالش های بیشتر جلوگیری کرده و راه را برای یک حل و فصل عادلانه هموار سازد.