جرم شهادت دروغ در دادگاه چیست
جرم شهادت دروغ در دادگاه چیست
شهادت دروغ در دادگاه، اظهار اطلاعات نادرست به صورت عمدی و با آگاهی کامل نزد مقامات رسمی قضایی است که می تواند به انحراف مسیر عدالت، تضییع حقوق اشخاص و سلب اعتماد عمومی از نظام قضایی منجر شود. این عمل مجرمانه در قانون ایران دارای مجازات حبس و جزای نقدی است و پیامدهای حقوقی و اجتماعی گسترده ای را به دنبال دارد.
نظام حقوقی هر کشور بر پایه عدالت و حقیقت استوار است و شهادت یکی از مهم ترین ادله اثبات دعوا در محاکم قضایی به شمار می رود. صحت و صداقت در شهادت، رکن اساسی کشف حقیقت و اجرای عادلانه قوانین است. با این حال، در برخی مواقع، شاهدان به دلایل مختلفی نظیر کسب منافع شخصی، کینه توزی یا فریب، اقدام به اظهارات خلاف واقع می کنند که تحت عنوان «شهادت دروغ» شناخته می شود. این جرم نه تنها به اعتبار نظام دادرسی لطمه وارد می کند، بلکه می تواند سرنوشت افراد و حقوق اساسی آن ها را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. آگاهی از ابعاد حقوقی، مجازات ها و پیامدهای شهادت دروغ، برای تمامی شهروندان، وکلا، دانشجویان حقوق و حتی افرادی که به عنوان شاهد احتمالی در یک پرونده قضایی حضور می یابند، ضروری است.
شهادت دروغ چیست؟ تعریف حقوقی و ارکان تشکیل دهنده جرم
شهادت، در معنای لغوی به معنای دیدن و آگاهی یافتن است. در اصطلاح حقوقی، شهادت عبارت است از اخبار یک شخص (شاهد) از واقعه ای که بر حسب حواس پنجگانه خود درک کرده و آن را به نفع یکی از طرفین دعوا (مشهودٌله) و به ضرر دیگری (مشهودٌعلیه) نزد مقام قضایی بیان می کند. دروغ بودن شهادت به معنای تعمد شاهد در بیان خلاف واقعیت است، به گونه ای که می داند آنچه می گوید صحت ندارد. اثبات این دروغ بودن نیز باید در مرجع صالح قضایی و به موجب حکم قطعی صورت گیرد.
ارکان تشکیل دهنده جرم شهادت دروغ در قانون ایران
برای تحقق هر جرم در نظام حقوقی ایران، وجود سه عنصر قانونی، مادی و معنوی ضروری است. جرم شهادت دروغ نیز از این قاعده مستثنی نیست:
الف) عنصر قانونی
مبنای قانونی جرم شهادت دروغ در ایران، ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی (کتاب پنجم – تعزیرات و مجازات های بازدارنده) مصوب سال ۱۳۷۵ است. این ماده به صراحت بیان می دارد: «هر کس در دادگاه نزد مقامات رسمی شهادت دروغ بدهد به سه ماه و یک روز تا دو سال حبس و یا به بیست و پنج میلیون تا یکصد میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.»
ب) عنصر مادی
عنصر مادی جرم شهادت دروغ شامل سلسله اعمالی است که توسط شاهد انجام می شود تا این جرم محقق گردد:
- اظهار خلاف واقع (دروغ): محتوای شهادت باید با واقعیت امر مغایرت داشته باشد. این اظهارات باید «دروغ» باشند و با «اشتباه» در شهادت تفاوت دارند. اشتباه در شهادت، زمانی رخ می دهد که شاهد سهواً و بدون قصد دروغگویی، اطلاعات نادرست ارائه دهد. در مقابل، در شهادت دروغ، شاهد به طور عمدی و با آگاهی کامل از کذب بودن اظهارات خود، حقیقت را مخدوش می کند.
- نزد مقام رسمی: شهادت باید در محضر یکی از مقامات رسمی قضایی یا شبه قضایی که صلاحیت قانونی برای استماع شهادت را دارد، صورت گیرد. این مقامات شامل قاضی، بازپرس، دادیار، یا اعضای شورای حل اختلاف می شوند.
-
در دادگاه (یا مراجع در حکم دادگاه): بر اساس نص ماده ۶۵۰، شهادت دروغ باید «در دادگاه» اتفاق بیفتد. اما با توجه به رویه قضایی و آراء وحدت رویه، دامنه شمول این عبارت گسترش یافته است:
- دادسرا: طبق رأی وحدت رویه شماره ۸۳۵ مورخ ۱۴۰۲/۰۶/۲۸ هیأت عمومی دیوان عالی کشور، شهادت دروغ در مرحله تحقیقات مقدماتی نزد مقامات دادسرا (مانند بازپرس) نیز مشمول ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) است. این رأی، ابهام ناشی از انحلال دادسراها در گذشته و تشکیل مجدد آن ها را برطرف کرده و بر لزوم تفهیم حرمت و مجازات شهادت دروغ در دادسرا تاکید می کند.
- شورای حل اختلاف: بر اساس نظریه مشورتی قوه قضائیه، شهادت دروغ در شورای حل اختلاف نیز از مصادیق شهادت نزد مقام رسمی محسوب شده و جرم تلقی می گردد.
- دفاتر اسناد رسمی: در موارد خاص که شهادت به صورت رسمی و با قصد ایجاد اثر حقوقی در دفاتر اسناد رسمی انجام می شود (مثلاً در مواردی که قانونگذار حضور شاهد را ضروری می داند)، می تواند مشمول حکم شهادت دروغ قرار گیرد.
- به صورت شفاهی یا کتبی: برای تحقق جرم شهادت دروغ، تفاوتی نمی کند که شهادت به صورت شفاهی در جلسه دادگاه یا به صورت کتبی (در قالب یک استشهادیه یا لایحه) ارائه شود، مشروط بر آنکه سایر ارکان جرم نیز محقق باشند.
ج) عنصر معنوی
عنصر معنوی یا همان قصد مجرمانه، از مهم ترین ارکان جرم شهادت دروغ است و باید به اثبات برسد:
- قصد دروغگویی (سوءنیت خاص): شاهد باید در لحظه ارائه شهادت، علم و آگاهی کامل به کذب بودن اظهارات خود داشته باشد. صرف بیان اطلاعات نادرست، بدون آگاهی از کذب بودن آن، شهادت دروغ محسوب نمی شود.
- قصد اضرار یا فریب مقام قضایی: علاوه بر قصد دروغگویی، باید این قصد وجود داشته باشد که با ارائه شهادت کذب، مقام قضایی فریب خورده و تصمیمی بر اساس آن اتخاذ نماید که معمولاً به ضرر یکی از طرفین دعوا است.
شرایط شاهد و موانع پذیرش شهادت صحیح (پیش نیاز درک شهادت دروغ)
قبل از بررسی مجازات و نحوه اثبات شهادت دروغ، لازم است به شرایط عمومی یک شاهد که شهادت او از نظر قانونی معتبر تلقی می شود، اشاره کنیم. در صورت عدم احراز این شرایط، شهادت شاهد ممکن است مورد قبول واقع نشود یا تنها به عنوان یک «اماره» (نشانه) در کنار سایر دلایل در نظر گرفته شود. این شرایط در ماده ۱۷۷ تا ۱۸۲ قانون آیین دادرسی کیفری ذکر شده اند:
- بلوغ: شاهد باید به سن قانونی بلوغ شرعی رسیده باشد.
- عقل: شاهد باید عاقل بوده و قوه تمییز داشته باشد تا بتواند واقعیت را درک و بیان کند. شهادت مجنون ادواری در حال افاقه پذیرفته می شود، مشروط بر آنکه تحمل شهادت نیز در حال افاقه بوده باشد.
- ایمان: در نظام حقوقی ایران، ایمان به دین رسمی کشور از شرایط پذیرش شهادت است، مگر در مواردی که قانون استثنا قائل شده باشد.
- عدالت: شاهد باید عادل باشد. فرد عادل کسی است که مرتکب گناه کبیره نشده و بر گناه صغیره اصرار نورزیده باشد و به فسق اشتهار نداشته باشد. احراز عدالت بر عهده قاضی است.
- طهارت مولد: شاهد باید حلال زاده باشد.
- ذینفع نبودن در موضوع: شاهد نباید در موضوع دعوا نفع شخصی داشته باشد، زیرا نفع شخصی می تواند انگیزه او را برای بیان خلاف واقعیت تقویت کند.
- نداشتن خصومت با طرفین یا یکی از آن ها: شاهد نباید با طرفین دعوا یا یکی از آن ها خصومت قبلی داشته باشد، مگر آنکه شهادت به نفع طرف مورد خصومت باشد که در این صورت پذیرفته می شود.
- عدم اشتغال به تکدی گری و ولگردی: شاهد نباید ولگرد یا متکدی باشد، زیرا این مشاغل ممکن است بر اعتبار شهادت تاثیر بگذارند.
قاضی موظف است قبل از استماع شهادت، شرایط مذکور را احراز کند. اهمیت این شرایط در این است که اگر شهادتی توسط فردی که فاقد این شرایط است ارائه شود و بعداً مشخص گردد که دروغ بوده، ممکن است شرایط تحقق جرم شهادت دروغ به دلیل عدم احراز اولیه شرایط شهود کامل نباشد، هرچند که رفتار خلاف واقع همچنان قابل تعقیب باشد.
مجازات شهادت دروغ در قانون ایران
قانونگذار برای صیانت از اعتبار نظام دادرسی و حفظ حقوق شهروندان، مجازات های مشخصی برای جرم شهادت دروغ تعیین کرده است. این مجازات ها بسته به تاثیر شهادت کذب بر روند پرونده و حکم صادره، می تواند متفاوت باشد.
مجازات اصلی
بر اساس ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)، مجازات اصلی شهادت دروغ شامل موارد زیر است:
- حبس: از سه ماه و یک روز تا دو سال حبس تعزیری.
- جزای نقدی: یا به پرداخت جزای نقدی از بیست و پنج میلیون تا یکصد میلیون ریال.
دادگاه با در نظر گرفتن اوضاع و احوال پرونده، شخصیت شاهد، میزان تاثیر شهادت دروغ بر روند رسیدگی و سایر عوامل مؤثر، یکی از این دو مجازات (حبس یا جزای نقدی) را تعیین خواهد کرد. لازم به ذکر است که مبالغ جزای نقدی در قانون مجازات اسلامی (تعزیرات ۱۳۷۵) به ریال ذکر شده است که با گذشت زمان و تورم، ارزش آن ها تغییر کرده و بر اساس نرخ دیه یا شاخص سالیانه اعلامی از سوی قوه قضائیه، تعدیل می گردد.
تشدید مجازات شهادت کذب
در صورتی که شهادت دروغ منجر به صدور احکام سنگین تر یا تضییع حقوق مهم تری شود، مجازات شاهد دروغگو تشدید خواهد شد. هرگاه شهادت کذب مبنای صدور حکم اعدام، قصاص، دیه یا حبس ابد قرار گرفته باشد، شاهد دروغگو ممکن است به همان مجازات اصلی (اعدام، قصاص، پرداخت دیه، یا حبس ابد) محکوم شود، مشروط بر اینکه امکان جبران خسارت یا نقض حکم فراهم نباشد. البته، این تشدید مجازات شرایط پیچیده ای دارد و عمدتاً در صورتی اعمال می شود که شهادت دروغ تنها دلیل صدور حکم سنگین بوده و راهی برای اصلاح آن باقی نمانده باشد.
مجازات های تکمیلی
دادگاه علاوه بر مجازات های اصلی، می تواند مجازات های تکمیلی نیز برای شاهد دروغگو در نظر بگیرد. از جمله این مجازات ها، محرومیت از حقوق اجتماعی است. مصادیق این حقوق شامل مواردی نظیر حق انتخاب شدن در انتخابات، عضویت در هیئت مدیره شرکت ها، انتصاب به مشاغل دولتی و… می شود. نوع و مدت محرومیت از حقوق اجتماعی با توجه به تشخیص قاضی و شرایط خاص پرونده تعیین می گردد.
جبران خسارت ناشی از شهادت دروغ
فردی که در نتیجه شهادت دروغ متحمل ضرر و زیان مادی یا معنوی شده است، حق دارد از شاهد دروغگو مطالبه خسارت کند. این خسارات می تواند شامل هزینه های دادرسی، ضررهای مالی مستقیم و حتی جبران آسیب های روحی و حیثیتی باشد. مسئولیت مدنی شاهد دروغگو، مستقل از مسئولیت کیفری اوست و زیان دیده می تواند با ارائه دادخواست حقوقی، نسبت به مطالبه این خسارات اقدام نماید.
شهادت دروغ، نه تنها به حبس و جزای نقدی می انجامد، بلکه می تواند شاهد را به محرومیت از حقوق اجتماعی و جبران خسارات سنگین مادی و معنوی نیز محکوم کند، که این خود نشانگر اهمیت صداقت در فرایند دادرسی است.
نحوه اثبات شهادت دروغ در مراجع قضایی
اثبات شهادت دروغ، یکی از چالش برانگیزترین مراحل در پرونده های قضایی است. مسئولیت اثبات دروغ بودن شهادت بر عهده مدعی، یعنی کسی است که ادعا می کند شهادت ارائه شده کذب است. این امر نیازمند جمع آوری ادله قوی و مستندات محکم است.
روش های اثبات شهادت دروغ
قانونگذار روش های مختلفی را برای اثبات این جرم پیش بینی کرده است:
- اقرار صریح شاهد دروغگو: قوی ترین و صریح ترین دلیل برای اثبات شهادت دروغ، اقرار خود شاهد به کذب بودن اظهاراتش است. اگر شاهد دروغگو در هر مرحله از دادرسی (قبل یا بعد از صدور حکم) اقرار کند که شهادت وی خلاف واقع بوده، دادگاه می تواند بر اساس همین اقرار، نسبت به جرم شهادت دروغ تصمیم گیری کند.
- شهادت شهود عادل دیگر: شهادت دو شاهد عادل دیگر که بر کذب بودن اظهارات شاهد اول گواهی دهند، از دیگر راه های اثبات جرم شهادت دروغ است. این شهود نیز باید واجد شرایط قانونی برای شهادت باشند.
- علم قاضی: در برخی موارد، قاضی دادگاه با بررسی مجموع اوراق، قرائن و امارات موجود در پرونده، علم و یقین حاصل می کند که شهادت ارائه شده خلاف واقع است. علم قاضی باید مستند به دلایل و مدارک متقن باشد و نمی تواند صرفاً بر اساس ظن و گمان قاضی شکل گیرد. این علم می تواند از طریق تطبیق شهادت با اسناد، اظهارات دیگر، معاینه محل، تحقیقات محلی و کارشناسی به دست آید.
-
قرائن و امارات قضایی: این روش شامل مجموعه ای از شواهد غیرمستقیم است که کذب بودن شهادت را اثبات می کند. از جمله این قرائن می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تضاد در اظهارات شاهد: اگر شاهد در مراحل مختلف دادرسی یا در برابر مقامات متفاوت، اظهارات متناقض و ضد و نقیض داشته باشد.
- وجود اسناد و مدارک جدید: ارائه مدارک و مستندات (مانند فیلم، عکس، سند کتبی، پیامک، ایمیل) که به وضوح کذب بودن شهادت را نشان می دهند.
- تحقیقات محلی: نتایج تحقیقات محلی که با شهادت شاهد دروغگو در تضاد باشد.
اثبات شهادت دروغ، فرآیندی پیچیده و زمان بر است. در بسیاری از موارد، شاکی یا مدعی باید با چالش های متعددی در جمع آوری و ارائه ادله مواجه شود. در این میان، نقش حیاتی وکیل متخصص در جمع آوری، تحلیل و ارائه صحیح ادله اثبات، غیرقابل انکار است. وکیل با اشراف به قوانین و رویه های قضایی، می تواند به نحو مؤثری به اثبات این جرم کمک کند.
پیامدهای فقهی، حقوقی و اجتماعی شهادت دروغ
جرم شهادت دروغ، تنها به مجازات های کیفری محدود نمی شود؛ بلکه پیامدهای گسترده ای در ابعاد فقهی، حقوقی و اجتماعی دارد که می تواند زندگی افراد و اعتبار یک جامعه را تحت الشعاع قرار دهد.
پیامدهای حقوقی
- نقض حکم صادره بر اساس شهادت دروغ و اعاده دادرسی: اگر ثابت شود که حکمی در دادگاه بر اساس شهادت دروغ صادر شده است، فرد زیان دیده می تواند درخواست اعاده دادرسی کند. در صورت پذیرش، حکم قبلی نقض شده و پرونده مجدداً مورد رسیدگی قرار می گیرد. این امر می تواند منجر به تبرئه فرد محکوم شده و مجازات شاهد دروغگو گردد.
- از دست دادن اعتبار شاهد و عدم پذیرش شهادت های بعدی وی: فردی که به جرم شهادت دروغ محکوم شده، اعتبار خود را نزد محاکم قضایی از دست می دهد. در پرونده های آتی، شهادت چنین فردی به سادگی پذیرفته نخواهد شد و حتی ممکن است به طور کامل مردود شناخته شود.
- مسئولیت مدنی (جبران خسارت): همانطور که پیش تر اشاره شد، شاهد دروغگو علاوه بر مجازات کیفری، مسئول جبران تمامی خسارات مادی و معنوی وارده به فرد زیان دیده است. این خسارات می تواند بسیار سنگین باشد و تاوان بزرگی برای عمل خلاف قانون شاهد به همراه داشته باشد.
پیامدهای فقهی و شرعی
در دین مبین اسلام، شهادت دروغ از گناهان کبیره محسوب می شود و به شدت نهی شده است. پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) در روایات متعددی، به قبح و زشتی این عمل و عقوبت اخروی آن اشاره کرده اند. علاوه بر مجازات های دنیوی (مانند حد شلاق در برخی موارد خاص که شهادت دروغ موجب حد شود)، شهادت دروغ عقوبت اخروی سنگینی نیز دارد.
پیامدهای اجتماعی
- سلب اعتماد عمومی از سیستم قضایی: شهادت دروغ، ستون های اعتماد عمومی به سیستم قضایی را متزلزل می کند. زمانی که مردم مشاهده می کنند حقیقت در محاکم قربانی دروغ می شود، حس بی عدالتی و ناامیدی در جامعه گسترش می یابد.
- اخلال در نظم عمومی و تضییع حقوق: شهادت کذب می تواند به تضییع حقوق بسیاری از افراد منجر شود، بی گناهان را به مجازات برساند و مجرمان را از کیفر دور کند، که این خود به اخلال در نظم عمومی جامعه دامن می زند.
- بررسی مفهوم فساد فی الارض: در برخی موارد بسیار حاد و گسترده، اگر شهادت دروغ به گونه ای باشد که موجب اخلال عمده و گسترده در نظم عمومی، امنیت جامعه و تضییع وسیع حقوق مردم گردد و عمدی بودن آن نیز به اثبات برسد، ممکن است تحت عنوان فساد فی الارض مورد بررسی قرار گیرد که مجازات های بسیار شدیدتری را به دنبال دارد. البته تحقق این عنوان، شرایط خاص و دشواری دارد و صرفاً در موارد استثنایی اعمال می شود.
روند حقوقی شکایت از شهادت دروغ
برای شکایت از جرم شهادت دروغ، طی کردن یک روند حقوقی مشخص ضروری است. این روند از جمع آوری ادله آغاز و تا رسیدگی نهایی در دادگاه ادامه می یابد.
مراحل گام به گام شکایت
- جمع آوری ادله و مشاوره با وکیل: اولین و مهم ترین گام، جمع آوری تمامی دلایل و مستنداتی است که کذب بودن شهادت را اثبات می کند (مانند اسناد، مدارک، شهادت شهود دیگر، فیلم، عکس). در این مرحله، مشاوره با یک وکیل متخصص کیفری برای ارزیابی ادله و تعیین بهترین استراتژی شکایت، از اهمیت بالایی برخوردار است.
- تنظیم شکوائیه: پس از جمع آوری ادله کافی، باید یک شکوائیه دقیق و مستند تنظیم شود. در این شکوائیه باید مشخصات شاکی و متشاکی عنه (شاهد دروغگو)، شرح واقعه شهادت دروغ، دلایل اثبات کذب بودن شهادت، و درخواست تعقیب و مجازات شاهد دروغگو ذکر گردد.
- ثبت از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی (سامانه ثنا): شکوائیه تنظیم شده باید از طریق یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی (عدل ایران) به صورت الکترونیکی ثبت شود. تمامی ابلاغ ها و اطلاع رسانی های بعدی نیز از طریق سامانه ثنا صورت می گیرد، لذا داشتن حساب کاربری در این سامانه ضروری است.
- رسیدگی در دادسرا: پس از ثبت شکوائیه، پرونده به دادسرای صالح ارجاع می شود. در این مرحله، بازپرس یا دادیار به تحقیقات مقدماتی می پردازد. اظهارات شاکی و متشاکی عنه اخذ می شود، دلایل ارائه شده بررسی می گردد و در صورت لزوم، تحقیقات بیشتری انجام می شود. در صورت احراز کفایت دلایل برای انتساب جرم، قرار جلب به دادرسی صادر و پرونده به دادگاه کیفری ارجاع می شود. در غیر این صورت، قرار منع یا موقوفی تعقیب صادر خواهد شد.
- رسیدگی در دادگاه کیفری دو: پس از صدور قرار جلب به دادرسی، پرونده به دادگاه کیفری دو (صالح به رسیدگی به جرم شهادت دروغ) ارسال می شود. در این مرحله، جلسات دادرسی برگزار می گردد، طرفین و وکلای آن ها به دفاع می پردازند و در نهایت، قاضی پس از بررسی تمامی جوانب و ادله، حکم نهایی را صادر می کند. حکم صادره قابل تجدیدنظرخواهی در دادگاه تجدیدنظر استان خواهد بود.
نمونه شکوائیه (با تاکید بر محتوای ضروری)
به نام خدا
ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان [نام شهرستان]
با سلام و احترام
موضوع: شکوائیه بابت جرم شهادت دروغ (ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی)
شاکی: [نام و نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، آدرس و شماره تماس شاکی]
متشاکی عنه (شاهد دروغگو): [نام و نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، آدرس و شماره تماس متشاکی عنه]
شرح شکوائیه:
اینجانب [نام شاکی] به استحضار می رسانم که در پرونده کلاسه [شماره کلاسه پرونده اصلی] مطرح در [نام شعبه دادگاه اصلی یا دادسرا] که موضوع آن [موضوع پرونده اصلی] می باشد و منجر به صدور [حکم یا قرار] به شماره [شماره حکم یا قرار] گردیده است، آقای/خانم [نام و نام خانوادگی متشاکی عنه] به عنوان شاهد در تاریخ [تاریخ شهادت] و در محضر [نام مقام رسمی] اقدام به ارائه شهادت خلاف واقع نموده اند.
اظهارات کذب ایشان به این شرح است که [شرح دقیق شهادت دروغ و دلایل کذب بودن آن، مثلاً: ایشان ادعا نمودند که در تاریخ و ساعت مشخصی شاهد حضور اینجانب در محل واقعه بوده اند، در حالی که در آن زمان بنده در محل دیگری حضور داشتم و مدارک ذیل این موضوع را اثبات می کند.] شهادت کذب مذکور به صورت [شفاهی/کتبی] بوده و با هدف [قصد اضرار یا فریب] صورت گرفته است و مستقیماً منجر به [ذکر تاثیر شهادت دروغ بر حکم یا روند پرونده، مثلاً: محکومیت ناحق اینجانب/تضییع حقوق بنده] گردیده است.
ادله و مستندات:
- [ذکر نوع دلیل: مثلاً: سند رسمی شماره ____ مورخ ____]
- [ذکر نوع دلیل: مثلاً: شهادت شهود عادل (نام و نام خانوادگی و آدرس شهود)]
- [ذکر نوع دلیل: مثلاً: گزارش کارشناسی ____]
- [ذکر نوع دلیل: مثلاً: فیلم/عکس/پیامک حاوی ____]
لذا با توجه به مراتب فوق و با استناد به ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)، تقاضای رسیدگی و تعقیب کیفری و مجازات متشاکی عنه به اتهام شهادت دروغ را از محضر شما مقام محترم قضایی استدعا دارم.
با تشکر و احترام
[امضا و تاریخ]
شهادت دروغ: جرمی غیر قابل گذشت
یکی از نکات بسیار مهم در خصوص جرم شهادت دروغ، وضعیت آن از حیث قابل گذشت بودن یا غیر قابل گذشت بودن است. پاسخ صریح و قاطع این است که جرم شهادت دروغ از جمله جرایم غیرقابل گذشت محسوب می شود و دارای جنبه عمومی است.
این بدان معناست که حتی اگر فرد زیان دیده (شاکی خصوصی) از شکایت خود صرف نظر کرده و از شاهد دروغگو گذشت نماید، دستگاه قضایی همچنان می تواند به دلیل جنبه عمومی جرم، به تعقیب و مجازات شاهد دروغگو ادامه دهد. هدف از این رویکرد، حفظ نظم عمومی، اعتبار سیستم قضایی و جلوگیری از اخلال در عدالت است که فراتر از حقوق خصوصی افراد است.
البته، گذشت شاکی خصوصی می تواند در تعیین میزان مجازات (تخفیف مجازات) مؤثر باشد، اما هرگز منجر به توقف کامل رسیدگی کیفری یا ساقط شدن مجازات عمومی نخواهد شد. این موضوع با حق خصوصی مطالبه جبران خسارت متفاوت است؛ فرد زیان دیده می تواند از مطالبه خسارت خود بگذرد، اما این گذشت تاثیری بر جنبه عمومی جرم شهادت دروغ ندارد.
رای وحدت رویه شماره ۸۳۵ هیأت عمومی دیوان عالی کشور: شمول شهادت دروغ در دادسرا
پیش از صدور رأی وحدت رویه شماره ۸۳۵ مورخ ۱۴۰۲/۰۶/۲۸ هیأت عمومی دیوان عالی کشور، در مورد شمول ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) بر شهادت دروغ در مرحله تحقیقات مقدماتی دادسرا ابهاماتی وجود داشت. ماده ۶۵۰ صرفاً به دادگاه اشاره کرده بود و با توجه به انحلال و سپس تشکیل مجدد دادسراها، این سوال مطرح بود که آیا شهادت دروغ در دادسرا نیز می تواند مشمول این ماده قرار گیرد یا خیر.
این رأی وحدت رویه تاریخی، با تبیین مبانی حقوقی، به این ابهامات پایان داد. خلاصه ای از مفاد و اهمیت این رأی به شرح زیر است:
با تصویب قانون مجازات اسلامی (تعزیرات ۱۳۷۵) و انحلال دادسراهای عمومی و انقلاب از نظام قضایی کشور، انجام تحقیقات مقدماتی بر عهده دادگاه بود و در نتیجه تصریح به «دادسرا» در ماده ۶۵۰ قانون مذکور در مورد شهادت دروغ موضوعاً منتفی محسوب می شد. اما پس از تشکیل مجدد دادسراها، قانونگذار علاوه بر ماده ۳۲۲ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ در خصوص دادگاه، در ماده ۲۰۹ همین قانون، در مورد دادسرا نیز به تفهیم حرمت و مجازات شهادت دروغ از سوی بازپرس به شاهد به عنوان یک تکلیف قانونی تصریح نموده است. ضمانت اجرای تخلف شاهد از تفهیم موضوع فوق توسط بازپرس، با توجه به لزوم تفسیر قانون با هدف کشف مراد مقنن، مجازات تعیین شده در مورد شهادت دروغ در مرحله تحقیقات مقدماتی نزد مقامات دادسرا نیز مشمول ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) است. بنا به مراتب، رأی شعبه سیزدهم دادگاه تجدیدنظر استان البرز که با این نظر مطابقت دارد، با اکثریت آراء صحیح و قانونی تشخیص داده می شود و این رأی طبق ماده ۴۷۱ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ با اصلاحات و الحاقات بعدی در موارد مشابه برای شعب دیوان عالی کشور، دادگاه ها و سایر مراجع اعم از قضایی و غیر آن لازم الاتباع است.
اهمیت این رأی در این است که دامنه شمول جرم شهادت دروغ را به وضوح گسترش داده و تصریح کرده که شهادت کذب در مرحله تحقیقات مقدماتی دادسرا نیز همانند دادگاه، مشمول ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی و مجازات های مربوط به آن خواهد بود. این امر به تقویت اعتبار تحقیقات مقدماتی و جلوگیری از اظهارات دروغ در مراحل اولیه رسیدگی قضایی کمک شایانی می کند.
نقش وکیل متخصص در پرونده های شهادت دروغ
در پرونده های مرتبط با شهادت دروغ، چه به عنوان شاکی (کسی که قربانی شهادت دروغ شده) و چه به عنوان متهم (کسی که متهم به شهادت دروغ شده)، نقش یک وکیل متخصص و مجرب بسیار حیاتی و تعیین کننده است.
وظایف وکیل برای شاکی:
- مشاوره حقوقی اولیه: وکیل می تواند با ارائه مشاوره دقیق، امکان سنجی طرح شکایت را بررسی کرده و شاکی را از پیچیدگی های روند قضایی آگاه سازد.
- کمک به جمع آوری و تحلیل ادله اثبات: وکیل متخصص به شاکی در شناسایی، جمع آوری، و مستندسازی ادله لازم برای اثبات کذب بودن شهادت کمک می کند. این شامل بررسی اسناد، استعلامات، و شهادت شهود دیگر است.
- تنظیم دقیق شکوائیه و لوایح: تنظیم یک شکوائیه قوی و مستند که تمامی ارکان جرم را پوشش دهد و ادله را به صورت منطقی ارائه کند، از اهمیت بالایی برخوردار است. وکیل با نگارش حرفه ای لوایح، دفاع مؤثری را در دادگاه انجام می دهد.
- درخواست اعاده دادرسی: در صورتی که حکمی بر اساس شهادت دروغ صادر شده باشد، وکیل می تواند با تخصص خود، درخواست اعاده دادرسی را با موفقیت پیگیری کند.
- مطالبه جبران خسارت: وکیل می تواند به نمایندگی از شاکی، دادخواست حقوقی مطالبه خسارات مادی و معنوی ناشی از شهادت دروغ را تنظیم و پیگیری نماید.
- نمایندگی و دفاع از موکل در جلسات دادگاه: حضور وکیل در تمامی مراحل دادرسی و ارائه دفاعیات حقوقی مستدل، از حقوق شاکی به طور کامل محافظت می کند.
- پیگیری روند پرونده: وکیل تا حصول نتیجه نهایی، مراحل مختلف پرونده را پیگیری می کند و شاکی را در جریان آخرین تحولات قرار می دهد.
وظایف وکیل برای متهم:
اگر فردی متهم به شهادت دروغ شده باشد، وکیل می تواند:
- بررسی صحت اتهام: وکیل به دقت ادله شاکی را بررسی می کند تا مشروعیت اتهام را بسنجد.
- تنظیم لایحه دفاعیه: دفاعیه ای مستدل بر پایه فقدان ارکان جرم (مثلاً عدم قصد دروغگویی یا اشتباه در شهادت) تنظیم می کند.
- استفاده از تمام ظرفیت های قانونی: از تمامی ظرفیت های دفاعی و قانونی برای تبرئه موکل یا تخفیف مجازات وی استفاده می کند.
- جلوگیری از محکومیت ناروا: با دفاع مؤثر، از محکومیت بی دلیل یا بیش از حد موکل جلوگیری می کند.
نتیجه گیری: پاسداری از حقیقت در محکمه عدالت
جرم شهادت دروغ، یکی از جدی ترین تهدیدها علیه نظام دادرسی عادلانه و اصول حقوقی است که می تواند پیامدهای عمیق و جبران ناپذیری برای افراد و جامعه به دنبال داشته باشد. همانطور که بررسی شد، قانونگذار با تعیین مجازات های حبس، جزای نقدی و مجازات های تکمیلی برای این جرم، اهمیت صداقت در شهادت و لزوم پاسداری از حقیقت در محاکم عدالت را مورد تاکید قرار داده است.
شهادت دروغ نه تنها از نظر حقوقی با مسئولیت کیفری و مدنی همراه است، بلکه از منظر فقهی و اخلاقی نیز عملی مذموم و گناه کبیره محسوب می شود. از دست دادن اعتبار شاهد، نقض احکام صادره و سلب اعتماد عمومی از سیستم قضایی، تنها بخشی از پیامدهای گسترده این جرم است. رأی وحدت رویه اخیر دیوان عالی کشور نیز بر گسترش شمول این جرم به مراحل تحقیقات مقدماتی در دادسرا تاکید کرده و بر جدیت نظام حقوقی در برخورد با این پدیده می افزاید.
آگاهی کامل از شرایط تحقق جرم شهادت دروغ، نحوه اثبات آن و پیامدهای قانونی آن، برای هر شهروند ضروری است. در مواجهه با چنین پرونده هایی، چه به عنوان شاکی و چه به عنوان متهم، بهره گیری از مشاوره و خدمات یک وکیل متخصص در حوزه جرایم کیفری، می تواند تفاوت چشمگیری در روند پرونده ایجاد کند و به احقاق حق و جلوگیری از تضییع عدالت کمک شایانی نماید. تنها با صداقت و التزام به قانون است که می توانیم به تقویت پایه های عدالت در جامعه یاری رسانیم.