تجربه مناطق آزاد و ویژه اقتصادی جهان

در یک پژوهش مرور شد؛

کشور جمهوری قزاقستان دارای ۱۳ منطقه ویژه اقتصادی است که به منظور توسعه تولیدات پیشرفته پربازده و رقابتی جذب سرمایه گذاری دستیابی به فناوری های نوین در بخش اقتصاد و همچنین افزایش اشتغال ایجاد شده اند.

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری آنا قزاقستان یکی از کشور های آسیای مرکزی است که شاید نسبت به سایرین ثروتمندتر باشد. این کشور در حوزه معدن و صنایع معدنی بسیار غنی بوده و علاوه بر این یکی از دارندگان ذخایر نفتی است. 

اقتصاد کشور قزاقستان همبستگی مثبتی با صنعت نفت و گاز دارد. از ابتدای سال ۲۰۰۰ میلادی به جز در مقاطعی نظیر بحران مالی جهانی در سال ۲۰۰۷ و کرونا در سال ۲۰۲۰ در مجموع رشد تولید ناخالص قزاقستان و رتبه اقتصاد این کشور بهبود یافته اما شاخص باز بودن تجارت و حجم سرمایه ورودی کاهش یافته است. به نظر می رسد کشور قزاقستان با استفاده از سیاست های همکاری منطقه ای و بهره مندی از مناطق ویژه اقتصادی به دنبال توسعه سرمایه گذاری و بهبود سایر شاخص های اقتصادی است.

مهم ترین ویژگی های این مناطق عبارتند از: تعیین فعالیت های اولویت دار ارائه هدفمند معافیت تعیین زمان و شرایط انحلال مناطق ویژه در صورت عدم تحقق شاخص ها و یا پایان زمان تعیین شده محدودیت ثبت شرکت در خارج از منطقه ویژه اقتصادی برای فعالانی که از معافیت مناطق ویژه استفاده می کنند.

مرکز پژوهش های مجلس در گزارشی با عنوان «مروری بر تجربه مناطق آزاد و ویژه اقتصادی جهان (۵): مناطق ویژه اقتصادی کشور قزاقستان» آورده است که با توجه به برخی از ویژگی های کشور قزاقستان ازجمله نوپا بودن ایده مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در این کشور بهره مندی از منابع عظیم انرژی و وابستگی اقتصادی به آن موقعیت راهبردی این کشور در توسعه مسیر های عبوری (کریدور های ترانزیتی) و شاخص های اقتصادی رو به رشد قزاقستان بررسی مناطق اقتصادی این کشور می تواند دلالت هایی برای مناطق آزاد و ویژه اقتصادی ایران داشته باشد.

این گزارش ادامه می دهد که اقتصاد کشور قزاقستان همبستگی مثبتی با صنعت نفت و گاز دارد. از ابتدای سال ۲۰۰۰ میلادی به جز در مقاطعی نظیر بحران مالی جهانی در سال ۲۰۰۷ و کرونا در سال ۲۰۲۰ در مجموع رشد تولید ناخالص قزاقستان و رتبه اقتصاد این کشور بهبود یافته اما شاخص باز بودن تجارت و حجم سرمایه ورودی کاهش یافته است. سهم بخش خدمات در تولید ناخالص داخلی قزاقستان حدود ۵۵ درصد صنعت حدود ۳۵ درصد و کشاورزی حدود ۵ درصد است. 

در این گزارش مطرح می شود که بخش عمده ای از صادرات و واردات کشور قزاقستان نیز معطوف به بخش صنعت بوده و تنها حدود ۲ تا ۳ درصد آن مربوط به بخش کشاورزی است. به نظر می رسد کشور قزاقستان با استفاده از سیاست های همکاری منطقه ای از طریق قرارداد های مناطق تجارت آزاد و بهره مندی از مناطق ویژه اقتصادی به دنبال توسعه سرمایه گذاری در بخش صنعت و بهبود سایر شاخص های اقتصادی است.

در این گزارش آمده است که مطابق قانون مناطق ویژه قزاقستان منطقه ویژه اقتصادی به منظور توسعه شتابان تولیدات پیشرفته پربازده و رقابتی جذب سرمایه گذاری دستیابی به فناوری های نوین در بخش اقتصاد و همچنین افزایش اشتغال مناطق ویژه ایجاد می شوند. بااین حال برای تأسیس هر منطقه اهداف متنوعی بیان شده است؛ این اهداف شامل توسعه ملی و همچنین بهبود مسائل اجتماعی و اقتصادی مناطق همجوار از طریق توسعه منطقه ویژه اقتصادی است. 

این گزارش توضیح می دهد که حضور در زنجیره تجارت جهانی فعال کردن ورود اقتصاد قزاقستان به سیستم روابط اقتصادی جهانی جذب سرمایه گذاری توسعه تولید و صادرات توسعه فناوری در صنایع مختلف بهبود مدیریت حل معضلات اجتماعی و حقوقی و توسعه شهر ها (غالباً مناطق همجوار) از مهم ترین اهداف ایجاد مناطق ویژه اقتصادی قزاقستان است. همچنین مناطق ویژه اقتصادی قزاقستان از معافیت ها و مشوق هایی در حوزه مالیات عوارض گمرکی اخذ روادید صدور مجوز و… برخوردارند. 

در این گزارش بیان می شود که از میان ۱۳ منطقه ویژه اقتصادی قزاقستان که در ۲۱ سال اخیر ایجاد گردیده اند تعداد ۹ منطقه از سال ۲۰۱۱ به بعد ایجاد شده اند [۲]؛ لذا کشور قزاقستان را می توان در زمره کشور های نوپا در حوزه مناطق آزاد و ویژه اقتصادی قلمداد کرد. برخی از مناطق ویژه اقتصادی عملکرد نسبتاً قابل قبولی در حوزه تولید صادرات و جذب سرمایه گذاری داشته اند؛ به عنوان مثال حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد سرمایه گذاری خارجی در کشور قزاقستان در مناطق ویژه اقتصادی صورت پذیرفته است؛ همچنین ۲۰ درصد تولیدات صنایع سبک این کشور از طریق منطقه ویژه اقتصادی اونتوستیک انجام گرفته و حدود ۵۰ درصد تولیدات این منطقه به ۲۳ کشور صادر می شود.

در این گزارش آمده است که سیاستگذاری و تدوین مقررات مناطق ویژه اقتصادی در کشور قزاقستان دارای نکات قابل توجهی است که می توان از آن بهره برداری کرد؛ تعیین فعالیت های اولویت دار ارائه هدفمند معافیت تعیین زمان و شرایط انحلال مناطق ویژه در صورت عدم تحقق شاخص ها و یا پایان زمان تعیین شده محدودیت ثبت شرکت در خارج از منطقه ویژه اقتصادی برای فعالان منطقه که از معافیت مناطق ویژه استفاده می کنند تعیین وسعت محدود و خارج از مناطق مسکونی برای اغلب مناطق ویژه اقتصادی قزاقستان از مهم ترین ویژگی های این مناطق محسوب می شود که می توان در مناطق آزاد ایران از آن قواعد بهره برد.