چه زمانی مهریه تعلق نمی گیرد؟ راهنمای جامع حقوقی (به روزرسانی سال ۱۴۰۳)

مهریه به عنوان یک حق مالی و شرعی، با وقوع عقد نکاح به زن تعلق می گیرد، اما در شرایط خاص و قانونی، ممکن است تمام یا بخشی از آن به زن تعلق نگیرد. این شرایط شامل بطلان عقد، فسخ نکاح قبل از نزدیکی، فوت پیش از نزدیکی بدون تعیین مهریه، طلاق قبل از نزدیکی که منجر به تعلق نصف مهریه می شود، و بخشیدن مهریه توسط زن است.

مهریه از ارکان مهم عقد نکاح در نظام حقوقی و شرعی ایران است که به محض جاری شدن صیغه عقد، زن مالک آن می شود و می تواند هرگونه تصرفی در آن بنماید. این حق مالی، پشتوانه و حمایتی برای زن محسوب می شود. با این حال، برخلاف تصور رایج، مهریه در تمامی شرایط به صورت کامل یا حتی جزئی به زن تعلق نمی گیرد. قانونگذار در مواد مختلف قانون مدنی، استثنائاتی را پیش بینی کرده که آگاهی از آن ها برای زوجین، وکلا، و دانشجویان حقوق از اهمیت بالایی برخوردار است. درک صحیح این موارد، نه تنها به رفع ابهامات کمک می کند، بلکه می تواند از بروز اختلافات حقوقی پیچیده پیشگیری نماید و دیدگاهی واقع بینانه نسبت به حقوق و تعهدات زوجین ارائه دهد. این مقاله به صورت تخصصی و مستند به قوانین، به بررسی تمامی شرایطی می پردازد که در آن ها مهریه به زن تعلق نمی گیرد یا میزان آن کاهش می یابد.

مروری بر مفهوم مهریه: حق، مالکیت و انواع آن

مهریه، که در اصطلاح حقوقی به آن «صِداق» نیز گفته می شود، مالی است که مرد در زمان عقد ازدواج به زن می پردازد یا متعهد به پرداخت آن می شود. این حق، با انعقاد عقد نکاح برای زن ایجاد می گردد و بلافاصله پس از عقد، زن مالک آن می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن انجام دهد. این مالکیت، از لحظه جاری شدن صیغه عقد محقق می شود، حتی اگر نزدیکی واقع نشده باشد.

تعریف حقوقی مهریه (مهرالمسمی)

مهرالمسمی، مهریه ای است که مقدار و نوع آن به طور دقیق و با توافق طرفین یا وکلای آن ها در زمان عقد نکاح تعیین و در سند ازدواج درج می گردد. ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی در این خصوص بیان می دارد: «به محض عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.» این ماده به صراحت، مالکیت زن بر مهریه را از لحظه عقد تثبیت می کند.

مهریه از نظر نحوه پرداخت به دو دسته اصلی تقسیم می شود:

• مهریه عندالمطالبه: این نوع مهریه، رایج ترین شکل مهریه در ایران است. به این معنی که زن هر زمان که بخواهد، می تواند تمام یا بخشی از مهریه خود را از شوهرش مطالبه کند و شوهر موظف به پرداخت آن است، مگر اینکه اعسار او (ناتوانی مالی) در دادگاه ثابت شود.
• مهریه عندالاستطاعه: در این حالت، پرداخت مهریه منوط به توانایی مالی مرد است. زن تنها زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند که ثابت شود مرد استطاعت مالی برای پرداخت آن را دارد. اثبات این استطاعت مالی بر عهده زن است و کار دشوارتری نسبت به مهریه عندالمطالبه خواهد بود.

مفهوم مهرالمثل و مهرالمتعه

علاوه بر مهرالمسمی، دو نوع دیگر از مهریه نیز در قانون مدنی ایران پیش بینی شده اند که در شرایط خاصی به زن تعلق می گیرند:

• مهرالمثل: این نوع مهریه زمانی تعیین می شود که در عقد نکاح دائم، مهریه به صورت صریح تعیین نشده باشد یا عقد باطل بوده و نزدیکی واقع شده باشد. در چنین مواردی، دادگاه با در نظر گرفتن ویژگی هایی نظیر وضعیت خانوادگی، موقعیت اجتماعی، سن، تحصیلات و عرف و رسوم محل زندگی زن، مبلغی را به عنوان مهریه تعیین می کند.
• مهرالمتعه: مهرالمتعه زمانی به زن تعلق می گیرد که در عقد دائم، مهریه تعیین نشده باشد و مرد قبل از نزدیکی، زن را طلاق دهد. در این صورت، با توجه به وضعیت مالی مرد، دادگاه مبلغی را به عنوان مهرالمتعه برای زن در نظر می گیرد تا زن از حق مالی محروم نماند.

تفاوت های دقیق تر و جامع تر بین انواع مهریه در بخش های بعدی و در قالب یک جدول مقایسه ای ارائه خواهد شد.

موارد عدم تعلق کامل یا جزئی مهریه به زن

همان طور که اشاره شد، مهریه در اصل حق قانونی و شرعی زن است که با عقد نکاح به او تعلق می گیرد. با این حال، قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، شرایط خاص و استثنائی را پیش بینی کرده که در آن ها ممکن است تمام یا بخشی از مهریه به زن تعلق نگیرد. این موارد عمدتاً حول محور اعتبار عقد، وقوع نزدیکی و اراده طرفین قرار دارند و شناخت دقیق آن ها برای فهم صحیح حقوق زوجین ضروری است.

۱. بطلان عقد ازدواج (نکاح باطل)

یکی از مهمترین شرایطی که مهریه به زن تعلق نمی گیرد، باطل بودن عقد ازدواج از ابتدا است. عقد باطل، عقدی است که فاقد یکی از شرایط اساسی صحت عقد باشد و از ابتدا هیچ اثر حقوقی بر آن مترتب نیست، گویی هرگز واقع نشده است. موانع نکاح، مانند وجود رابطه محرمیت نسبی یا سببی میان زوجین، ازدواج در زمان عده زن دیگر، یا ازدواج با زن شوهردار، از جمله مواردی هستند که موجب بطلان عقد می شوند.

بر اساس ماده ۱۰۸۹ قانون مدنی: «هرگاه عقد نکاح باطل بوده و نزدیکی واقع نشده باشد، زن حق مهر ندارد.»
این ماده به صراحت بیان می کند که اگر عقد از ابتدا باطل باشد و رابطه ای میان زوجین شکل نگرفته باشد، زن هیچ حقی بر مهریه نخواهد داشت. در این حالت، حتی اگر مهریه ای تعیین شده و در سند نکاح درج گردیده باشد، به دلیل عدم صحت عقد، آن تعهد نیز باطل است.

استثنا: وضعیت مهرالمثل در صورت بطلان عقد و وقوع نزدیکی به اشتباه (وطی به شبهه)

در صورتی که عقد نکاح باطل باشد، اما زوجین از بطلان آن بی خبر بوده و به تصور صحت عقد، با یکدیگر نزدیکی کرده باشند (که اصطلاحاً به آن «وطی به شبهه» گفته می شود)، با وجود بطلان عقد، زن مستحق «مهرالمثل» خواهد بود. در این حالت، مهریه بر اساس شرایط اجتماعی و موقعیت زن تعیین می شود، چرا که نزدیکی با اعتقاد به صحت رابطه انجام شده است و زن نباید از این جهت متضرر شود. این وضعیت، با عدم تعلق مهریه در صورت بطلان عقد و عدم نزدیکی، متفاوت است.

۲. فسخ نکاح قبل از نزدیکی (رابطه زناشویی)

فسخ نکاح به معنای بر هم زدن عقد ازدواج از طریق اراده یکی از طرفین به دلیل وجود عیوب خاص در طرف مقابل است. این وضعیت با طلاق متفاوت است، چرا که در فسخ نیازی به تشریفات خاص طلاق (مانند صیغه طلاق) نیست و صرفاً با اراده ذی نفع صورت می گیرد. برخی از عیوب که می توانند موجب حق فسخ شوند، برای مرد شامل جنون، عنن (ناتوانی جنسی) و خصاء (اختیار از بین رفتن توانایی جنسی) و برای زن شامل جنون، جذام، برص، قرن، افضاء و نابینایی از دو چشم است.

بر اساس ماده ۱۱۰۱ قانون مدنی: «هرگاه عقد نکاح قبل از نزدیکی به جهتی فسخ شود، زن حق مهر ندارد؛ مگر در صورتی که موجب فسخ عنن باشد که در این صورت با وجود فسخ نکاح، زن مستحق نصف مهر است.»

این ماده به وضوح بیان می کند که اگر عقد به دلیل وجود یکی از عیوب قانونی (به جز عنن) قبل از وقوع نزدیکی فسخ شود، زن هیچ حقی بر مهریه نخواهد داشت. منطق این حکم آن است که در این حالت، رابطه زناشویی که یکی از اهداف اصلی ازدواج است، محقق نشده و عقد به دلیلی خاص بر هم خورده است.

استثنا: حق نصف مهریه در فسخ نکاح به دلیل عنن بودن مرد، حتی بدون نزدیکی

تنها استثنا در این زمینه، فسخ نکاح به دلیل عنن بودن مرد است. اگر مرد به دلیل عنن بودن (ناتوانی جنسی) نتواند با همسر خود نزدیکی کند و زن به همین دلیل اقدام به فسخ نکاح نماید، حتی اگر نزدیکی هم واقع نشده باشد، زن مستحق «نصف مهریه» خواهد بود. این استثنا نشان دهنده حمایت ویژه قانون از زن در مواجهه با عیبی است که مستقیماً به رابطه زناشویی و حق او بر آن مربوط می شود.

۳. فوت یکی از زوجین قبل از نزدیکی و عدم تعیین مهریه

گاهی اوقات ممکن است در یک عقد دائم، مهریه در هنگام عقد تعیین نشده باشد و پیش از آنکه زن و مرد با یکدیگر نزدیکی کنند، یکی از آن ها فوت کند. در این شرایط خاص، تکلیف مهریه چگونه خواهد بود؟

بر اساس ماده ۱۰۸۸ قانون مدنی: «هرگاه در عقد دائم، مهر ذکر نشده یا عدم مهر شرط شده باشد، اگر زوج قبل از نزدیکی و تعیین مهر بمیرد، زن مستحق هیچگونه مهری نیست.»
این ماده به صراحت بیان می کند که اگر در عقد دائم، مهریه تعیین نشده باشد و قبل از وقوع نزدیکی، یکی از زوجین فوت کند، زن هیچ حقی بر مهریه (نه مهرالمسمی و نه مهرالمثل) نخواهد داشت. دلیل این امر آن است که از یک سو مهریه به صورت توافقی تعیین نشده و از سوی دیگر، نزدیکی که مبنای تعیین مهرالمثل در این شرایط است، نیز واقع نشده است. بنابراین، عقد بدون تعیین مهر و بدون تحقق نزدیکی، با فوت یکی از طرفین به پایان رسیده و تعهد مالی بابت مهریه ایجاد نمی شود.

۴. طلاق قبل از نزدیکی (رابطه زناشویی)

طلاق به معنای انحلال عقد نکاح دائم توسط مرد یا در شرایط خاص توسط زن است. یکی از مهمترین مواردی که به کاهش مهریه منجر می شود، وقوع طلاق قبل از نزدیکی است.

بر اساس ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی: «هرگاه شوهر قبل از نزدیکی زن خود را طلاق دهد، زن مستحق نصف مهر خواهد بود و اگر شوهر بیش از نصف مهر را قبلاً داده باشد، حق دارد مازاد از نصف را عیناً یا مثلاً یا قیمتاً استرداد کند.»

این ماده به صراحت بیان می کند که اگر عقد نکاح به صورت صحیح منعقد شده باشد، مهریه نیز به طور مشخص تعیین شده باشد، اما طلاق قبل از وقوع نزدیکی صورت گیرد، زن مستحق «نصف مهریه» خواهد بود. دلیل این امر، عدم تحقق کامل رابطه زناشویی است. اگر مرد تمام مهریه را قبل از طلاق پرداخت کرده باشد، حق دارد نصف آن را از زن پس بگیرد. این حق استرداد، می تواند به صورت عین مال (اگر مهریه عین معین باشد) یا مثل یا قیمت آن باشد.

۵. بخشیدن مهریه توسط زن (ابراء ذمه شوهر)

یکی از راه هایی که باعث عدم تعلق مهریه به زن می شود، بخشیدن آن توسط خود زن است. این عمل حقوقی تحت عنوان «ابراء» شناخته می شود. ابراء به معنای ساقط کردن دین از ذمه مدیون توسط دائن (طلبکار) است.

برای اینکه بخشیدن مهریه معتبر باشد، باید شرایط حقوقی خاصی رعایت شود:

• رضایت کامل و بدون اکراه زن: بخشش مهریه باید با رضایت کامل و آگاهی زن و بدون هیچ گونه اجبار، تهدید یا اکراه صورت گیرد. هرگونه فشار روانی یا جسمی بر زن برای بخشش مهریه، می تواند موجب ابطال این عمل حقوقی شود.
• لزوم ثبت رسمی یا اقرار در دادگاه: اگرچه ابراء یک عمل یک جانبه است و نیازی به قبول مرد ندارد، اما برای جلوگیری از اختلافات آتی و اثبات آن در مراجع قضایی، بهتر است به صورت رسمی در دفاتر اسناد رسمی ثبت شود یا زن در حضور قاضی و در دادگاه به آن اقرار نماید.
• عدم امکان رجوع از مهریه بخشیده شده: پس از اینکه زن به طور صحیح و با رعایت شرایط قانونی مهریه خود را بخشید (ابراء کرد)، او دیگر نمی تواند از این بخشش رجوع کرده و مجدداً آن را مطالبه کند. این یک تعهد غیرقابل بازگشت است و ذمه مرد را از پرداخت مهریه بری می سازد.

بخشش مهریه توسط زن، زمانی معتبر و لازم الاجراست که با رضایت کامل و بدون هیچ گونه اکراه یا اجباری صورت گرفته باشد و برای اثبات آن در مراجع قضایی، ثبت رسمی یا اقرار در دادگاه ضروری است.

۶. طلاق خلع و طلاق مبارات

طلاق خلع و مبارات از انواع طلاق بائن هستند که در آن ها زن با بخشش مالی به شوهر، رضایت او را برای طلاق جلب می کند و در ازای این بخشش، حق طلاق را به دست می آورد.

• طلاق خلع: در این نوع طلاق، زن از شوهر خود کراهت دارد و حاضر است با بخشیدن مالی (معمولاً تمام یا بخشی از مهریه) به شوهر، از او جدا شود. این کراهت باید به حدی باشد که زن نتواند به زندگی مشترک ادامه دهد. مالی که زن می بخشد، می تواند مهریه او یا مالی دیگر باشد.
• طلاق مبارات: در طلاق مبارات، کراهت از سوی هر دو طرف (زن و مرد) وجود دارد. در این حالت نیز زن با بخشیدن مالی به شوهر، رضایت او را برای طلاق جلب می کند. تفاوت اصلی با طلاق خلع در این است که در مبارات، مالی که زن می بخشد، نباید بیشتر از مهریه او باشد.

در هر دو نوع طلاق خلع و مبارات، با توجه به اینکه زن خود مهریه یا بخشی از آن را می بخشد (بذل می کند)، در واقع حق مطالبه آن بخش از مهریه را از دست می دهد.
نکته مهم: در طلاق خلع و مبارات، زن در ایام عده (مدت زمانی که پس از طلاق باید منتظر بماند تا بتواند مجدداً ازدواج کند)، می تواند از بذل (بخشش) خود رجوع کند. در صورت رجوع زن از بذل، طلاق بائن به طلاق رجعی تبدیل شده و مرد نیز حق رجوع به زن را پیدا می کند. اگر مرد رجوع کند، طلاق باطل شده و زندگی مشترک ادامه می یابد و زن می تواند مجدداً مهریه خود را مطالبه کند.

۷. عدم تعیین مهریه در عقد دائم و عدم نزدیکی (قبل از طلاق)

در عقد دائم، ممکن است در زمان انعقاد عقد، مهریه به طور صریح تعیین نشود. در این حالت، اگر طلاق قبل از وقوع نزدیکی واقع شود، تکلیف مهریه چگونه است؟
قانون مدنی در این خصوص تعیین تکلیف کرده است: اگر در عقد دائم، مهریه تعیین نشده باشد و زن و مرد قبل از نزدیکی از یکدیگر جدا شوند (مثلاً مرد زن را طلاق دهد)، زن مستحق هیچ مهری نخواهد بود.

این مورد با وضعیت مهرالمتعه متفاوت است؛ زیرا مهرالمتعه زمانی تعلق می گیرد که مرد قبل از نزدیکی، زن را طلاق دهد، اما مهریه در عقد تعیین نشده باشد. در آن حالت، دادگاه با در نظر گرفتن وضعیت مالی مرد، مبلغی را به عنوان مهرالمتعه برای زن تعیین می کند. اما در شرایطی که نه مهریه ای تعیین شده و نه نزدیکی واقع شده و طلاق صورت می گیرد، هیچ تعهد مالی بابت مهریه به وجود نمی آید. تنها پس از وقوع نزدیکی است که در صورت عدم تعیین مهریه، زن مستحق مهرالمثل خواهد شد.

بررسی باورهای غلط و سوالات پر تکرار در خصوص مهریه

در جامعه ایرانی، باورهای نادرست و برداشت های اشتباه زیادی در مورد مهریه و شرایط تعلق یا عدم تعلق آن وجود دارد. این باورها گاهی منجر به سوءتفاهم ها و اختلافات حقوقی می گردند. در این بخش، به بررسی رایج ترین این باورها و پاسخ های حقوقی صحیح به آن ها می پردازیم.

آیا خیانت زن باعث از بین رفتن حق مهریه می شود؟

پاسخ قاطع: خیر.
یکی از شایع ترین باورهای غلط در خصوص مهریه این است که اگر زن مرتکب خیانت شود، حق دریافت مهریه خود را از دست می دهد. این باور کاملاً اشتباه است و هیچ مبنای قانونی یا شرعی در قوانین ایران ندارد.

توضیح منطق حقوقی این است که مهریه یک حق مالی مستقل است که به محض وقوع عقد نکاح و جاری شدن صیغه عقد، برای زن ایجاد می شود و مالکیت زن بر آن تثبیت می گردد. این حق مالی، مستقل از رفتار اخلاقی یا سوء رفتار زن در طول زندگی زناشویی است. حتی اگر زن مرتکب جرم خیانت (روابط نامشروع، زنا) شود و این موضوع در دادگاه به اثبات برسد، این مسئله صرفاً می تواند مجازات های کیفری خاص خود را برای زن به دنبال داشته باشد، اما هیچ تأثیری بر حق او برای دریافت مهریه نخواهد داشت.

مهریه با نفقه و اجرت المثل ایام زوجیت تفاوت دارد. نفقه و اجرت المثل تا حدی به تمکین زن و ایفای وظایف زناشویی مرتبط هستند، اما مهریه یک دین ثابت و قطعی بر عهده مرد است که با عقد نکاح ایجاد شده است.

آیا عدم تمکین یا نشوز زن بر مهریه تأثیر می گذارد؟

پاسخ: خیر، به طور مستقیم خیر.
عدم تمکین به معنای این است که زن بدون دلیل موجه، از انجام وظایف زناشویی خود (اعم از تمکین عام و خاص) سرباز زند. زنی که تمکین نمی کند، اصطلاحاً «ناشزه» نامیده می شود.
عدم تمکین زن، به خودی خود، باعث سقوط حق مهریه او نمی شود. همان طور که پیش تر گفته شد، مهریه حق مالی است که با عقد نکاح ایجاد می شود و مستقل از تمکین یا عدم تمکین زن است. بنابراین، حتی اگر زن ناشزه باشد، همچنان مستحق دریافت مهریه خود است.

اما عدم تمکین می تواند بر سایر حقوق مالی زن تأثیر بگذارد:

• نفقه: مهمترین اثری که عدم تمکین بر حقوق زن دارد، قطع شدن نفقه است. زنی که بدون عذر موجه از تمکین خودداری کند، ناشزه محسوب شده و مستحق دریافت نفقه نخواهد بود.
• اجرت المثل ایام زوجیت: در صورت طلاق، اجرت المثل ایام زوجیت به زن تعلق می گیرد، اما یکی از شرایط آن، تمکین زن از شوهر است. بنابراین، ناشزه بودن زن می تواند بر حق او در دریافت اجرت المثل نیز تأثیر منفی بگذارد.

تفاوت مهرالمسمی، مهرالمثل، مهرالمتعه و مهرالسنه چیست؟

برای درک جامع تر انواع مهریه و شرایط تعلق آن ها، مقایسه این مفاهیم حقوقی بسیار کمک کننده است. جدول زیر، به تفصیل تفاوت های میان مهرالمسمی، مهرالمثل، مهرالمتعه و مهرالسنه را شرح می دهد:

عنوان	تعریف	زمان تعیین	مبنا و معیار	لزوم رضایت	شرایط استحقاق
مهرالمسمی	مهریه ای که مقدار، نوع و چگونگی پرداخت آن با توافق طرفین در عقد تعیین و درج می شود.	در زمان عقد نکاح (دائم یا موقت)	توافق کامل و اراده آزاد زوجین	رضایت کامل زن و مرد	با انعقاد عقد زن مالک آن می شود و قابل مطالبه است.
مهرالمثل	مهریه ای که در صورت عدم تعیین مهر در عقد دائم و وقوع نزدیکی، یا در صورت بطلان عقد با وقوع وطی به شبهه، توسط دادگاه تعیین می گردد.	پس از عقد و معمولاً بعد از وقوع نزدیکی (یا در وطی به شبهه)	موقعیت خانوادگی، اجتماعی، سن، تحصیلات، وضعیت مالی زن و عرف جامعه	بدون نیاز به توافق قبلی، توسط دادگاه	لزوم وقوع نزدیکی در عقد دائم بدون مهر (یا وطی به شبهه)
مهرالمتعه	مبلغی که در صورت عدم تعیین مهر در عقد دائم و وقوع طلاق قبل از نزدیکی، توسط دادگاه با توجه به وضعیت مالی مرد تعیین می شود.	پس از عقد و قبل از نزدیکی (فقط در صورت طلاق)	توانایی و وضعیت مالی مرد (ملاک عرفی)	بدون نیاز به توافق قبلی، توسط دادگاه	عدم تعیین مهر در عقد دائم و وقوع طلاق قبل از نزدیکی
مهرالسنه	مهریه ای که مقدار آن طبق سنت و سیره پیامبر اکرم (ص) تعیین شده است (معادل پانصد درهم شرعی نقره).	می تواند در زمان عقد تعیین شود یا در صورت عدم تعیین، مبنای محاسبه مهرالمثل قرار گیرد.	سنت و شریعت اسلامی	رضایت زوجین برای تعیین این مقدار	مانند مهرالمسمی یا مهرالمثل، بسته به زمان تعیین

وضعیت مهریه در طلاق توافقی چگونه است؟

طلاق توافقی یکی از روش های انحلال عقد نکاح است که در آن، زوجین با توافق کامل و رضایت مشترک، بر تمامی مسائل مربوط به زندگی مشترک و پس از جدایی (مانند مهریه، نفقه، حضانت فرزندان، اجرت المثل و…) به توافق می رسند. در این نوع طلاق، سرنوشت مهریه کاملاً به توافق طرفین بستگی دارد.

زوجین می توانند در خصوص مهریه به یکی از اشکال زیر توافق کنند:

• بخشش تمام یا بخشی از مهریه: زن می تواند تمام یا بخشی از مهریه خود را به مرد ببخشد تا مرد رضایت به طلاق دهد.
• دریافت کامل مهریه: زن می تواند بر دریافت کامل مهریه خود اصرار ورزد و مرد نیز با آن موافقت کند.
• تقسیط مهریه: طرفین می توانند بر سر نحوه پرداخت مهریه به صورت اقساطی یا در مواعد مشخص توافق نمایند.
• تهاتر (معاوضه) مهریه با حقوق دیگر: ممکن است زن در ازای دریافت حق و حقوق دیگری (مانند حضانت انحصاری فرزند، حق طلاق یا انتقال ملکی خاص)، از تمام یا بخشی از مهریه خود صرف نظر کند.

مهمترین ویژگی طلاق توافقی در مورد مهریه، انعطاف پذیری و اراده آزاد طرفین است که دادگاه نیز این توافق را تأیید و در رأی خود منعکس می کند.

آیا سوء رفتار مرد یا ندادن نفقه توسط او مهریه را افزایش می دهد؟

پاسخ: خیر.
مهریه، مبلغ یا مالی است که در زمان عقد نکاح تعیین می شود و یک دین ثابت و قطعی بر ذمه مرد است. مقدار و میزان آن پس از تعیین، ثابت بوده و رفتار مرد در طول زندگی مشترک، اعم از سوء رفتار، خشونت، عدم پرداخت نفقه، یا حتی ارتکاب جرم، هیچ تأثیری بر افزایش آن نخواهد داشت. این باور که زن می تواند در ازای سوء رفتار مرد یا عدم پرداخت نفقه، مبلغ بیشتری را به عنوان مهریه مطالبه کند، صحیح نیست.

البته، سوء رفتار مرد یا عدم پرداخت نفقه، می تواند به زن حق طرح دعاوی دیگری مانند مطالبه نفقه معوقه، درخواست طلاق به دلیل عسر و حرج، یا مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت را بدهد، اما میزان مهریه را تغییر نمی دهد.

نتیجه گیری: جمع بندی نهایی و توصیه های حقوقی

مهریه، به عنوان یکی از مهم ترین حقوق مالی زن در نظام حقوقی ایران، با جاری شدن صیغه عقد نکاح به او تعلق می گیرد و زن مالک آن می شود. با این حال، همان طور که در این مقاله به تفصیل بررسی شد، شرایطی خاص و استثنائی وجود دارد که می تواند منجر به عدم تعلق کامل یا جزئی مهریه به زن گردد. این شرایط عمدتاً ریشه در اعتبار عقد نکاح، وقوع یا عدم وقوع نزدیکی، و اراده و توافق طرفین دارد.

خلاصه ای از مهمترین شرایط عدم تعلق یا کاهش مهریه:

• بطلان عقد نکاح: در صورت باطل بودن عقد و عدم وقوع نزدیکی، مهریه تعلق نمی گیرد. (ماده ۱۰۸۹ ق.م.)
• فسخ نکاح قبل از نزدیکی: اگر نکاح به دلیل عیوب (به جز عنن) قبل از نزدیکی فسخ شود، مهریه تعلق نمی گیرد. (ماده ۱۱۰۱ ق.م.)
• فوت قبل از نزدیکی و عدم تعیین مهریه: اگر در عقد دائم مهریه تعیین نشده و قبل از نزدیکی یکی از زوجین فوت کند، مهریه ای تعلق نمی گیرد. (ماده ۱۰۸۸ ق.م.)
• طلاق قبل از نزدیکی: در صورت وقوع طلاق قبل از نزدیکی، زن مستحق نصف مهریه خواهد بود. (ماده ۱۰۹۲ ق.م.)
• بخشش مهریه توسط زن: با ابراء ذمه شوهر توسط زن، او حق مطالبه مهریه را از دست می دهد.
• طلاق خلع و مبارات: زن در ازای بذل (بخشش) تمام یا بخشی از مهریه، طلاق می گیرد و در این موارد، مهریه به او تعلق نمی گیرد، مگر در صورت رجوع از بذل در ایام عده.

تأکید بر این نکته ضروری است که باورهای غلط رایج، مانند تأثیر خیانت یا عدم تمکین زن بر حق مهریه، هیچ مبنای قانونی ندارند و مهریه یک حق مالی مستقل است. همچنین، شناخت دقیق تفاوت میان مهرالمسمی، مهرالمثل، مهرالمتعه و مهرالسنه برای درک حقوق و تکالیف زوجین حیاتی است.

مسائل حقوقی مربوط به خانواده و به ویژه مهریه، پیچیدگی های خاص خود را دارند. هر مورد حقوقی، بر اساس جزئیات و شرایط خاص خود نیازمند بررسی دقیق و موشکافانه است. لذا، مشاوره با وکیل متخصص خانواده امری اجتناب ناپذیر است. وکیل متخصص می تواند با تحلیل دقیق وضعیت حقوقی شما، راهنمایی های لازم را ارائه داده و از تضییع حقوق شما جلوگیری نماید. آگاهی و اقدام به موقع، کلید حل بسیاری از معضلات حقوقی است.

سوالات متداول

۱. اگر مهریه در عقد موقت تعیین نشود، آیا زن مستحق مهریه است؟

خیر، در عقد موقت (صیغه)، تعیین مهریه از شرایط صحت عقد است. اگر در عقد موقت مهریه تعیین نشود، عقد باطل است و زن هیچ حقی بر مهریه نخواهد داشت.

۲. آیا زن می تواند پس از بخشیدن مهریه، از بخشش خود پشیمان شود و آن را پس بگیرد؟

اگر زن مهریه خود را به طور کامل و بدون قید و شرط ابراء کرده باشد، دیگر نمی تواند از آن رجوع کند. اما اگر بخشش مهریه در قالب هبه بوده باشد، تحت شرایط خاصی ممکن است زن بتواند از هبه رجوع کند، مگر اینکه قبض صورت گرفته باشد و از انواع هبه لازم باشد. در طلاق خلع و مبارات نیز زن می تواند در ایام عده از بذل (بخشش) مهریه رجوع کند.

۳. آیا اثبات بیماری های خاص زن پس از عقد، باعث عدم تعلق مهریه می شود؟

اثبات بیماری های خاص در زن، به خودی خود باعث عدم تعلق مهریه نمی شود، مگر اینکه آن بیماری از جمله عیوب قانونی باشد که حق فسخ نکاح را برای مرد ایجاد کند و فسخ نیز قبل از نزدیکی صورت گرفته باشد (ماده ۱۱۰۱ قانون مدنی). در این حالت، مهریه تعلق نمی گیرد.

۴. اگر مرد توانایی پرداخت مهریه را نداشته باشد، آیا مهریه از بین می رود؟

خیر، ناتوانی مرد در پرداخت مهریه (اعسار)، باعث از بین رفتن حق مهریه زن نمی شود. در صورت اثبات اعسار، دادگاه مهریه را به صورت اقساطی تعیین می کند و مرد موظف است طبق حکم دادگاه، مهریه را به تدریج پرداخت کند. هرگاه مرد توانایی مالی پیدا کند، زن می تواند برای دریافت مابقی مهریه اقدام کند.

۵. آیا اگر مرد فوت کند و مهریه پرداخت نشده باشد، زن می تواند مهریه خود را از ارث مطالبه کند؟

بله، مهریه زن، یک دین ممتاز بر ذمه مرد است. اگر مرد فوت کند و مهریه او پرداخت نشده باشد، زن می تواند مهریه خود را از ماترک (ارث) مرد قبل از تقسیم میان ورثه، مطالبه و دریافت کند. در واقع، مهریه جزو دیون متوفی محسوب شده و باید قبل از تقسیم ارث، از اموال او کسر و به زن پرداخت شود.