تاریخچه ترمه بافی در ایران

تاریخچه ترمه و ترمه بافی

همه به خوبی می دانیم که راه ابریشم از حاشیه كویر مركزی عبور می کرده و شهر یزد نیز در این مسیر قرار داشته است. پارچه و منسوجات مهم ترین کالاهایی بودند که در منطقه خرید و فروش می شدند و بازار بسیار خوبی نیز داشتند.

ترمه هم از آن دسته پارچه های قدیمی است که نمی توان قدمت مشخصی را برای آن در نظر گرفت. از تاریخچه ترمه تا قبل از سال 900 هجری قمری سندی در دست نیست و تنها نشانه‌های این هنر و صنعت از دوره صفویه به بعد بر جای مانده است. در مورد خاستگاه ترمه اختلاف نظر بسیاری وجود دارد. برخی بر این باورند که ترمه در کشمیر متولد شده و از آنجا به ایران راه یافته است؛ اما عده دیگری ایران را زادگاه ترمه می دانند. 

متن یک سنگ نوشته تاریخی در دهلیز مسجد جامع یزد، حکایت از آن دارد که مردم شهر یزد از سده ها پیش به بافت پارچه های ترمه اشتغال داشته اند. این شهر در روزگاران گذشته یكی از مراكز بزرگ زرتشتیان ایران بود. با ورود اسلام برخی زرتشتیان که اغلب ترمه باف بودند با مهاجرت به هند، پارچه‌بافی آن دیار را نیز تحت تاثیر خود قرار دادند و موجب پیدایش تحولاتی در آن شدند. بررسی ها نشان می دهد که بته جقه پیش از رونق ترمه بافی در کشمیر وجود نداشت و این مهاجران ایرانی بودند که این طرح کهن را با خود به آنجا بردند.

برخی می گویند که شال های پشمی ایران و هند معروف به شال کشمیر، ترمه هایی زیبا و بافته شده از پشم های نرم کشمیری با الیاف بلند بودند. پژوهشگران بر این باورند که توسعه شال بافی در زمان حکمران کشمیر، در سده ١۵ میلادی رخ داد و نام ترمه را هندی ها و کشمیری ها بر روی این پارچه نهادند. ترمه یا تیرمه واژه‌ای هندی است که معنی درخت سرو خمیده را می دهد. برخی نیز این واژه را دارای ریشه فارسی می دانند و عده ای دیگر ترمه و تِرما را معادل شال کشمیری تلقی می کنند.

گفته می شود که این هنر در ابتدای ورود به ایران در انحصار زرتشتیان یزد بود. آنها ترمه بافی را برای دوخت شلوار گبری -نوعی تن‌پوش مخصوص مجالس جشن و سرور- به کار می بردند و «مُحَرَّمات»-نوعی شال راه راه- نیز از آن درست می کردند و به کمر می بستند. کم کم سایر مردم یزد و عده ای از کرمانی ها نیز با این هنر آشنا شدند.

در منابع دیگر آمده که بافت ترمه (ترمه بافی) در کرمان آغاز شد و سپس در یزد به حد اعلای خود رسید. برخی می گویند ترمه یزد، همان پارچه بافت کرمان به نام رضا ترکی / ترک بوده که در طول زمان تکامل یافته است.

عده ای دیگر، شال‌بافانِ مهاجر از ایران و آسیای میانه را پایه گذاران صنعت شال بافی در این منطقه می دانند و می گویند که بسیاری از طرح هایی که بر شال های هندی دیده می شوند ایرانی هستند که متداول ترین آنها بته جقه است. از کتاب های راجع به تاریخ کشمیر هند چنین بر می آید که منسوجات پشمی کشمیر ریشه بیگانه یا همان ایرانی دارند. با وجود تمام اطلاعات ضد و نقیض شکی نیست که طرح شال های ترمه کشمیر از ایران به این دیار رفته است.

عده ای این تصور را دارند که ترمه همان پارچه زربافت است که در طول زمان تغییر نام داده و به شکل امروزی درآمده است. شاید ترمه از لحاظ ساختار کلی بافت و نقش اندازی شباهت بسیاری به پارچه های زری داشته باشد؛ اما دو تفاوت مهم در آنها دیده می شود: مهم ترین تفاوت مواد اولیه آنهاست؛ پارچه های ترمه با الیاف کرک و پشم و گاه ابریشم بودند ولی پارچه های زری از ابریشم و گلابتون بافته می شدند. تفاوت دوم شکل دستگاه بافندگی و تا حدودی روش بافت این دو پارچه است که شباهت زیادی به یکدیگر ندارند.

از سوی دیگر سابقه پارچه های زری در ایران به قبل از اسلام باز می گردد و این پارچه ها به ویژه در دوران ساسانی به اوج زیبایی خود رسیده اند. در نتیجه بررسی ها می توان گفت که پارچه های ترمه احتمالا از این گروه پارچه ها به وجود آمده اند و ویژگی هایی را از آنها در خود دارند. بر این اساس، سرچشمه پارچه های ترمه در ایران و در مراکز مهم بافندگی این کشور در دوران تیموری و بعد از آن بوده است. در واقع کمبود و گرانی مواد اولیه پارچه های زری بوده که سبب شده استفاده از الیاف ارزان تر برای بافت پارچه های فاخر مورد توجه قرار گیرد و نوع دیگری از منسوجات سنتی با نقوش منحصر به فرد رایج شود. در آن زمان مهم ترین ویژگی ترمه، طبیعی بودن آن بود که هم در مواد اولیه و هم در نقوش آن مشاهده می شد.

در گذشته پارچه ای به نام شال در یزد بافته می شد که از نظر رنگ و نقوش، شباهت بسیاری به پارچه های ابریشمی کشمیری مربوط به سده های دوازدهم و سیزدهم هجری داشت. در واقع شال های پشمی ایران، ترمه هایی از پشم لطیف یا کرک با الیاف بلند و طرح های تزیینی گوناگون بودند. ترمه را به صورت تِرمَه و تیرمه نیز می گویند و تِرمِه و تِرما را معادل شال کشمیری می دانند. شال ها یا همان پارچه های ترمه در کنار زربافت ها به عنوان پارچه های نفیس و گران بها در دوره صفوی محسوب می شوند و در بررسی منسوجات به جا مانده از آن دوره نمونه پارچه های زربافت و ترمه با نقوش مشابه به وفور به چشم می خورد.

از دوره شاه عباس صفوی به عنوان روزگار به اوج رسیدن و شکوفایی صنعت ترمه‌بافی یاد می کنند چرا که وی طراحان برجسته‌ای را از چین و ارمنستان به ایران خواند تا ایرانیان بتوانند از هنر آنها استفاده کنند. هنرمندان کشورمان نیز اصول تازه را به کار گرفتند و با ایجاد تغییراتی در پارچه بافی به ویژه ترمه، طرح و نقش هایی چشم گیر ایجاد کردند. در همین دوره نقش بته جقه و دیگر نقش های ایرانی به هند راه یافت و در شال های کشمیر از آن استفاده کردند. پس از ورود شال کشمیر با نقش بته جقه به ایران، نام بته کشمیری و بته ترمه را بر روی این نوع بافت گذاشتند. در ابتدای سلطنت فتحعلی شاه، شال های کشمیر کمیاب شدند و به همین دلیل وی دستور داد تا در کرمان کارگاه های شال بافی دایر کنند. ترمه بافی به همت امیرکبیر توسعه پیدا کرد و در این دوره جلدی برای کتاب های دعا به کار می رفت که روکش مقوای آن از ترمه بود و به آن «جلد ترمه ای» می گفتند. بر اساس منابع تاریخی از نخستین سال های قرن سیزدهم، مالیات های سنگینی به کشاورزان ایران تحمیل شد و این امر رکود تولید مواد اولیه ترمه، چون پنبه و پشم و ابریشم را در پی داشت که ادامه کار ترمه بافان را با مشکل های جدی مواجه کرد. در همین دوران برای شال بافان کشمیر عوارضی به نام «عوارض داغ» تعیین شد که ملزم به پرداخت آن بودند. در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه تاثیر سلیقه اروپایی بر سلیقه ایرانیان و الهام از طرح ها و رنگ های متنوع شال های کشمیر، موجب رونق بیش از پیش این پارچه نفیس شد. ترمه ابتدا از پشم بافته می شد و پس از مدتی انواعِ نخی، زری و ابریشمی آن نیز به بازار آمد. ترمه های ابریشمی به سبب مقاومت بیشتر در برابر بید و رطوبت، طرفداران بیشتری پیدا کرد.

برخی پژوهشگران معتقدند که در گذشته به پارچه های ترمه، زری می گفتند؛ یعنی هر دو در آن زمان یک منسوج محسوب شده اند؛ اما این موضوع، مخالفان بسیاری دارد.

بسیاری بر این باورند که این پارچه برای نخستین بار توسط استاد ” خواجه غیاث‌الدین علی نقشبند یزدی” در حدود 400 سال پیش ابداع شده است. وی نقاش، طراح پارچه و بافنده مشهور و صاحب سبک عصر شاه عباس صفوی بود و اداره کارگاه سلطنتی در اصفهان را بر عهده داشت. به واسطه هنر بافندگی او و فرزندان و نوادگانش، یزد در زمان آنها به مرکز پارچه بافی ایران تبدیل و محصولات نساجی آن به هند نیز صادر شد.

در روزگاران گذشته یزد، مواد اولیه مورد نیاز پارچه بافان، در شهر و توسط صنعتگران تهیه می شد. در آن دوران، در قسمت شرقی مسجد جامع یزد بازاری به نام بازار نخ ریسان وجود داشت که در آن مواد اولیه و نخ‌های ابریشمی مورد نیاز ترمه بافان به فروش می رسید. امروزه این بازار فروش ترمه وجود ندارد چرا که بعدها توسط بانیان مسجد جامع خریداری و به ملحقات این مسجد اضافه شد.

در گذشته در هر کوی و برزنی صدای دستگاه های نساجی به گوش می رسید و بیشتر آنها در قالب کارگاه های کوچک در مناطقی نظیر گردفرامرز، ابرندآباد، مریم آباد، محمودآباد، و اکرم آباد وجود داشتند.

قبل از فرش بافی، مردم کرمان به ترمه بافی مشغول بودند و طرح های قدیم فرش کرمان نیز از طرح های شال (ترمه) این منطقه الهام گرفته شده اند. گسترش صنعت شال‌بافی و استقبال بسيار از اين کالا باعث شد که بیش از دو سوم مردم این دیار به بافتن این پارچه روی بیاورند و روزی کسب کنند.

ترمه در گذشته توسط انگشتان دست بافته می شد و به آن “انگشت باف” می‌گفتند در این زمان ترمه باف برای بافتن یک تکه کوچک از این پارچه زمان زیادی را می گذاشت؛ اما کم کم با آمدن دستگاه های مخصوص این کار راحت تر شد. ترمه‌بافی اکنون در حال منسوخ شدن است و تنها در یزد، کاشان، کرمان و تهران آن هم به صورت محدود کارگاه هایی برای بافت این پارچه دیده می شود.

عکس های قدیمی از کارگاه های ترمه بافیتاريخچه ترمه

شروع ترمه بافي در ايران به اوايل دوره صفويه مي رسد هر چند برخي را عقيده بر آنست كه زادگاه اصلي ترمه قلب آسياي مركزي و ارتفاعات كشمير است عده اي نيز بر اين باورند كه ترمه بافي در ابتدا درايران آغاز گرديد و سپس به كشمير راه يافته است .آنچه در خصوص اين پارچه بسيار ظريف ميتوان گفت اين است كه ذوق و سليقه و ابتكار ايرانيان در ظرافت بافت ،جنس و طرحهاي خيال انگيز آن در جهان كم نظير ميباشد .اين هنر در دوره شاه عباس صفوي به اوج شكوفايي و تكامل خود دست يافت ، كه شهره جهان گشت و به يكي از محصولات صادراتي ايران مبدل شد .

مراحل بافت ترمه :

الف) مواد اوليه مصرفي : نخستين مرحله بافت ترمه تهيه كردن مواد اوليه آن است .معمولا ترمه از پشم و ابريشم مي بافند اما پشم سفيد رايج ترين پشمي است كه در بافت ترمه مورد استفاده قرار مي گيرد زيرا ميتوان آنرا با هر رنگي كه دلخواه است رنگ آميزي نمود .پشم ترمه بايد مرغوب باشد و الياف بلندي داشته باشد كه گوسفندان ايران و كشمير داراي پشمهاي نرم و محكم خوبي بوده و تا حد زيادي براق و سفيد است و بهترين پشم گوسفند در ناحيه پهلوها – شكم – پشت گردن و سر وساق پا قرار دارد و معمولا اين پشمها براي بافت ترمه استفاده مي گردد .نحوه آماده كردن – ريسيدن و رنگرزي كردن و بافتن پشم در قرن 16 ميلادي در ايران پيشرفت زيادي كرد . دوره شاه عباس صفوي را مي توان دوران اوج و شكوفايي صنعت ترمه بافي عنوان کرد ، به دليل اينكه شاه عباس طراحان برجسته اي را از چين وارمنستان به ايران دعوت كرد تا هنر نوين خود را به ايرانيان تعليم دهند به همين دليل ترمه هاي آن زمان زيبايي و برجستگي خاصي پيدا كرد .

ب) شستن پشم : پس از تهيه مرغوب ترين پشم ، اولين قدم تميز كردن پشم از چربي و چرك موجود ومحلول در آن است ، كه بايد قبل از رنگرزي انجام شود .ايرانيان معمولا قبل از اينكه پشم گوسفندان را قيچي كنند حيوان را 10 دقيقه در آب ميشويند سپس براي جدا كردن مواد چربي از پشم آن را دربازها (قليا)خيس كرده و سپس چندين بار با آب مي شستند تا با اينكار ناخالصي ها پاك و پشم براق گردد .

ج ) سفيد كردن پشم : در ايران از دو روش براي سفيد كردن پشم استفاده ميشود .
روش اول : پشمها را در چمنزار پهن مي كردند تا پس از جذب شبنم و تبخير آن در روز سفيدتر گردد و اين عمل را چندين مرحله انجام مي دادند .
روش دوم: استفاده از مشتقات گوگرد براي سفيد كردن پشم .

د)ثابت كردن رنگ : بعد از اينكه پشم ها به اندازه كافي سفيد شدند ، نوبت رنگ نمودن آنهاست كه يكي از مهمترين مراحل تهيه پشم براي بافت ترمه مي باشد . چون رنگهايي كه مستقيم بكار برده شوند دوام و ثبات ندارند و رنگرزهاي ايران براي رفع اين مشكل ، از موادي بنام دندانه استفاده مي كردند . دندانه ماده شيميايي معدني است كه توانايي جذب رنگ را در پشم افزايش مي دهد .براي اينكه دندانه واكنش مطلوب خود را در رنگرزي كسب كند بايد قبلآ خالص گردد . رايج ترين دندانه ها كه در ايران بكار مي رفتند عبارتند از : زاج سفيد ـ قلع ـ روي ـ كلر ـ سرب و سولفاتهاي ديگر كه مواد معدني و مازوج و برگ سماق و غيره كه مواد گياهي بودند .

ه) رنگرزي به وسيله رنگهاي طبيعي و گياهي : رنگ رانر ترمه ايراني معمولا از گياهان طبيعي تهيه مي شود .اين رنگ ممكن است از ريشه ، تنه ، برگها ، گل ، ميوه و يا پوست گياهان بدست آيد . چون حفظ پارچه هاي ترمه پشمي بسيار مشكل است و در اثر رطوبت و بيد از ميان رفته اند و اطلاعات كمي از رنگ آنها باقي مانده است.

انواع ترمه هاي ايراني و كشميري بشرح زير مي باشند:
1- شال چهرقدي : اندازه آن 5/1*5/1 مي باشد و براي روسري يا بقچه بكار مي رود كه هم لچك ترنجي آن متداول بوده و هم نوع گلدار آن .

2- شال راه راه : که بر دونوع است :
الف) شال راه راه پهن
ب) شال راه راه باريك
که هرکدام نوع مصرف خودش را متناسب با سليقه افراد در استفاده از آنها دارد .

3- شال اتابكي : از نوع كشميري است و از پشم بسيار لطيف بافته مي شود.

4- شال بندي : نقشه آن شبيه لانه زنبور است و داخل هر خانه يك گل يا يك بته مي خورد

5- شال محرمات : به نوعي شال راه راه گفته مي شود كه پهناي رههاي آن متفاوت است .

6- شال كشميري : به انواع شالهاي بافت كشمير گفته مي شود كه معروفترين آن نقشه بته جقه ،نقشه شاخ گوزني و نقشه درختي مي باشند.

7- شال زمردي : نوع اعلاي شال كشميري است كه زمينه نيلي با نقشه بته جقه و رنگهاي بسيار زنده بخصوص رنگ سبز زمردي دارد.

8- شال كرمان : به تمام شالهاي بافت كرمان گفته مي شودو انواع گوناگون دارد .

9- شال اميري : همچنانكه از نامش پيداست از انواع درباري و اعلاي شالهاي كشميري است عموما نقش بته جقه و شاخ گوزني آن ديده شده است .

10- شال يزدي : ترمه هاي يزدي به ترمه هاي بافت منطقه يزد گفته مي شود كه اكثرا يا راه راه هستند و يا گلهاي شاه عباسي مي خورند كه قديمي و ناياب هستند.

ابزار كار و شيوه بافت ترمه

دستگاه بافندگي ترمه ،تقريبا شبيه ساير دستگاههاي نساجي سنتي ،چوبي است و در خود مناطق توليد وتوسط صنعتگران محلي ساخته مي شود .اين نوع دستگاهها چهار وردي است كه وردها توسط پدالهايي كه در زير پاي بافنـده قرار دارند بــه حركت در مي آيند .پس از تهيه مواد اوليه و تدارك دستگاه بافندگي كار چله كشي به شكلي كه در بافت ساير منسوجات دست بافت رايج است انجام و بدنبال آن عمل بافت آغاز مي گردد .هر دستگاه ترمه نياز به يك گوشواره كش دارد كه استادكار در پشت دستگاه نشسته و گوشواره كش در بالاي آن قرار مي گيرد که كار وي انتخاب و تعيين نخهاي مخصوص جهت ايجاد نقش بر روي پارچه مي باشد و نقوشي كه معمولا بر روي ترمه هاي ايراني ديده مي شود حاصل و نتيجه همكاري گوشواره كش با استاد است .

مطالعه و بررسي ترمه هاي موجود نشان دهنده اين واقعيت است كه بافت ترمه كار بسيار مشكل و طاقت فرسايي بوده است .بافت ترمه با دستگاههاي سنتي نياز به صرف وقت،دقت و مهارت فراوان بوده و به كمك اين دستگاه مي توان حدود 20 الي 25 سانتي متر ترمه مرغوب در طول روز ( معادل 8 ساعت کار مفيد ) بافت ولي با استفاده از دستگاه ژاكارد كه در حقيقت كار گوشواره كش در دستگاههاي ساده بافندگي را انجام مي دهد توليد كمي افزايش يافته و به حدود 100 سانتي متر در روز رسيده است .يكي از حساس ترين وظايف بافنده انتخاب رنگ و هماهنگي آن مي باشد كه ترمه باف بايد سعي و دقت بسياري در آن بكار برد و دشواري اين مطلب وقتي روشن مي شود كه توجه كنيم تارهاي ترمه بايد همگي داراي يك رنگ و از يك جنس باشند و تنها انتخاب رنگ در مورد پودها متفاوت بود ، يعني زمينه هميشه ثابت و تنها در متن آن مي بايست انتخاب رنگها صورت پذيرد .

در بافتن ترمه موضوع بسيار حساس ديگر بكار بردن پودها و تارهايي با ضخامت متفاوت و همچنين طريقه بافت يعني گذاردن اين تارهاو پودها در كنار يكديگر مي باشد و چون رنگ تارهاثابت است بنابراين در بيننده تنها تركيبي از رنگهاي تار و پودها به چشم مي خورد كه خود بيانگر دشواري كار بافنده مي باشد .در بافتن شالهاي كشميري معمولا پود را در زير يك تار و از روي دو تار مجاور رد مي كنند و اين ترتيب در قسمتهاي ساده شال تكرار مي شود و در نقشه ها سعي مي شود كه اين ترتيب حفظ گردد ، مگر در جاهائيكه نقشه حكم كند كه پود از روي تعداد كمتر يا بيشتري تار رد شود .

نوع ديگر بافت وجود دارد كه زياد متداول نبوده و در آن پودهاي رنگي (پود نقشه) قسمت اصلي پارچه را تشكيل نمي دهند يعني اگر پود شكافته شود جاي آن خالي نمي ماند و پود ديگري كه زمينه را تشكيل مي دهد نمايان مي گردد . اكثر شالهاي كشميري طوري بافته شده اند كه قسمت اضافه هر پود را در رج بعدي بكار برده اند و پشت ترمه نخهاي آزاد به چشم نمي خورد ولي در شالهاي كرماني قسمت اضافه پودها در پشت ترمه بلااستفاده و آزاد مي ماند ،شالهاي خراسان ويزد نيز مثل شال كرمامقدمه:
پارچه ترمه در ایران از قدمت تاریخی بالایی برخوردار است.در زمان های قدیم ترمه مانند فرش با دست بافته میشد.ولی امروزه به صورت نیمه صنعتی بافته میشود و ترمه ایران در کل جهان معروف است که در شهر یزد بافته میشود به صورتی که هر ترمه شناسنامه دارد که روی خود پارجه اسم کارخانه بافنده و سال بافت ان بافته میشود.ایرانیان از قدیم ترمه را برای سنت های خیلی مهم استفاده می کنند مثلا در شهر اصفهان مهریه هر عروس حدالقل یک شال ترمه است و در خانه های قدیمی و سنتی پارچه های ترمه خیلی اصیل و قدیمی یافت میشود. به طور خلاصه ایرانیان برای پارچه ترمه ارزش خاصی قایل هستند و امروزه در کل جهان ترمه ایران شناخته شده است که بیشترین طرفدار پارچه ترمه اروپاییان هستند .

اطلاعات بیشتر: fabric land

ترمه چیست؟

پارچه ترمه به پارچه ظریف و لطیفی اطلاق میشود که از دو سری نخ تار وپود که با دست بافت بافته شده باشد
به نحوی که پود در پشت پارچه به صورت آزاد و تراکم پودی آن زیاد باشد .جنس آن از کرک و پشم یا ابریشم با طرحهای اصیل و سنتی ایران است .

تاریخچه ترمه:
شروع ترمه بافی در ایران به اوایل دوره صفویه می رسد هر چند برخی را عقیده بر آنست که زادگاه اصلی ترمه قلب آسیای مرکزی و ارتفاعات کشمیر است عده ای نیز بر این باورند که ترمه بافی در ابتدا درایران آغاز گردید و سپس به کشمیر راه یافته است .آنچه در خصوص این پارچه بسیار ظریف میتوان گفت این است که ذوق و سلیقه و ابتکار ایرانیان در ظرافت بافت ،جنس و طرحهای خیال انگیز آن در جهان کم نظیر میباشد .این هنر در دوره شاه عباس صفوی به اوج شکوفایی و تکامل خود دست یافت ، که شهره جهان گشت و به یکی از محصولات صادراتی ایران مبدل شد.
مراحل بافت ترمه :
الف) مواد اولیه مصرفی : نخستین مرحله بافت ترمه تهیه کردن مواد اولیه آن است .معمولا ترمه از پشم و ابریشم می بافند اما پشم سفید رایج ترین پشمی است که در بافت ترمه مورد استفاده قرار می گیرد زیرا میتوان آنرا با هر رنگی که دلخواه است رنگ آمیزی نمود .پشم ترمه باید مرغوب باشد و الیاف بلندی داشته باشد که گوسفندان ایران و کشمیر دارای پشمهای نرم و محکم خوبی بوده و تا حد زیادی براق و سفید است و بهترین پشم گوسفند در ناحیه پهلوها – شکم – پشت گردن و سر وساق پا قرار دارد و معمولا این پشمها برای بافت ترمه استفاده می گردد .نحوه آماده کردن – ریسیدن و رنگرزی کردن و بافتن پشم در قرن 16 میلادی در ایران پیشرفت زیادی کرد . دوره شاه عباس صفوی را می توان دوران اوج و شکوفایی صنعت ترمه بافی عنوان کرد ، به دلیل اینکه شاه عباس طراحان برجسته ای را از چین وارمنستان به ایران دعوت کرد تا هنر نوین خود را به ایرانیان تعلیم دهند به همین دلیل ترمه های آن زمان زیبایی و برجستگی خاصی پیدا کرد .
ب) شستن پشم : پس از تهیه مرغوب ترین پشم ، اولین قدم تمیز کردن پشم از چربی و چرک موجود ومحلول در آن است ، که باید قبل از رنگرزی انجام شود .ایرانیان معمولا قبل از اینکه پشم گوسفندان را قیچی کنند حیوان را 10 دقیقه در آب میشویند سپس برای جدا کردن مواد چربی از پشم آن را دربازها (قلیا)خیس کرده و سپس چندین بار با آب می شستند تا با اینکار ناخالصی ها پاک و پشم براق گردد .
ج ) سفید کردن پشم : در ایران از دو روش برای سفید کردن پشم استفاده میشود .
روش اول : پشمها را در چمنزار پهن می کردند تا پس از جذب شبنم و تبخیر آن در روز سفیدتر گردد و این عمل را چندین مرحله انجام می دادند .
روش دوم: استفاده از مشتقات گوگرد برای سفید کردن پشم .
د)ثابت کردن رنگ : بعد از اینکه پشم ها به اندازه کافی سفید شدند ، نوبت رنگ نمودن آنهاست که یکی از مهمترین مراحل تهیه پشم برای بافت ترمه می باشد . چون رنگهایی که مستقیم بکار برده شوند دوام و ثبات ندارند و رنگرزهای ایران برای رفع این مشکل ، از موادی بنام دندانه استفاده می کردند . دندانه ماده شیمیایی معدنی است که توانایی جذب رنگ را در پشم افزایش می دهد .برای اینکه دندانه واکنش مطلوب خود را در رنگرزی کسب کند باید قبلآ خالص گردد . رایج ترین دندانه ها که در ایران بکار می رفتند عبارتند از : زاج سفید ـ قلع ـ روی ـ کلر ـ سرب و سولفاتهای دیگر که مواد معدنی و مازوج و برگ سماق و غیره که مواد گیاهی بودند .
ه) رنگرزی به وسیله رنگهای طبیعی و گیاهی : رنگ ترمه های ایرانی معمولا از گیاهان طبیعی تهیه می شود .این رنگ ممکن است از ریشه ، تنه ، برگها ، گل ، میوه و یا پوست گیاهان بدست آید . چون حفظ پارچه های ترمه پشمی بسیار مشکل است و در اثر رطوبت و بید از میان رفته اند و اطلاعات کمی از رنگ آنها باقی مانده است .
انواع ترمه
انواع ترمه های ایرانی و کشمیری بشرح زیر می باشند:
1- شال چهرقدی : اندازه آن 5/1*5/1 می باشد و برای روسری یا بقچه بکار می رود که هم لچک ترنجی آن متداول بوده و هم نوع گلدار آن .
2- شال راه راه : که بر دونوع است :
الف) شال راه راه پهن
ب) شال راه راه باریک
که هرکدام نوع مصرف خودش را متناسب با سلیقه افراد در استفاده از آنها دارد .
3- شال اتابکی : از نوع کشمیری است و از پشم بسیار لطیف بافته می شود.
4- شال بندی : نقشه آن شبیه لانه زنبور است و داخل هر خانه یک گل یا یک بته می خورد
5- شال محرمات : به نوعی شال راه راه گفته می شود که پهنای رههای آن متفاوت است .
6- شال کشمیری : به انواع شالهای بافت کشمیر گفته می شود که معروفترین آن نقشه بته جقه ،نقشه شاخ گوزنی و نقشه درختی می باشند.
7- شال زمردی : نوع اعلای شال کشمیری است که زمینه نیلی با نقشه بته جقه و رنگهای بسیار زنده بخصوص رنگ سبز زمردی دارد.
8- شال کرمان : به تمام شالهای بافت کرمان گفته می شودو انواع گوناگون دارد .
9- شال امیری : همچنانکه از نامش پیداست از انواع درباری و اعلای شالهای کشمیری است عموما نقش بته جقه و شاخ گوزنی آن دیده شده است .
10- شال یزدی : ترمه های یزدی به ترمه های بافت منطقه یزد گفته می شود که اکثرا یا راه راه هستند و یا گلهای شاه عباسی می خورند که قدیمی و نایاب هستند.
یکی از وظایف مهم و مشکل بافنده ترمه انتخاب رنگ و جور کردن آنها میباشد که این جور کردن یا از طریق رنگهای متجانس و دارای هارمونی انتخاب می شود یا حتی ممکن است از انتخاب رنگ متضاد در یک فرم مشخص نیز نوعی تجانس و زیبایی به چشم بخورد که این مسئله یک راز در هنر ترمه ایران است .
کاربرد ترمه در گذشته و حال
ترمه در زمانهای گذشته مصارف متنوع و گوناگونی داشته است که از جمله:دوختن لباسهای فاخر،اشرافی ، پرده، جانماز، خلعتی و… را می توان نام برد . امروزه نیز از ترمه به عنوان پارچه مبلمان ـ پشتی و رومیزی و … استفاده می شود . مصرف کنندگان ترمه در گذشته بیشتر رجال و اشراف و پادشاهان بوده اند و در زمان حال اغلب اقشار متوسط و بالای جامعه هستند که آن را بعنوان هدیه در عروسی ها و در اعیاد و مراسم رسمی و خانوادگی به یکدیگر تقدیم می کنند .